زنان ، زایمان و نازایی
سندرم تحریک بیش از حد تخمدان بر زنانی تأثیر میگذارد که از داروهای تزریقی هورمونی استفاده میکنند. این داروها برای تحریک تخمدان بهمنظور تخمکگذاری به کار میروند. ممکن است این سندرم در زنانی که تحت لقاح آزمایشگاهی (IVF)، القای تخمکگذاری یا تلقیح داخل رحمی قرار میگیرند نیز رخ دهد.وجود هورمونهای دارویی بیش از اندازه در سیستم بدن میتواند منجر به OHSS شود. در این حالت تخمدان متورم و دردناک میشود. ممکن است تعداد کمی از زنان به OHSS شدید مبتلا شوند که میتواند باعث افزایش سریع وزن، درد شکم، استفراغ و تنگی نفس شود.
در موارد کمتری سندرم تحریک بیش از حد تخمدان در طول درمانهای ناباروری و مصرف داروهای خوراکی مانند کلومیفن (کلومید، سروفین) اتفاق میافتد. گاهی نیز OHSS بصورت خودبخودی پدید می آید و ربطی به درمانهای ناباروری ندارد.
آشنایی با علائم سندرم تحریک بیش از حد تخمدان
غالباً علائم OHSS در مدت 10 روز بعد از استفاده از داروهای تزریقی برای تحریک تخمکگذاری پدیدار میشوند. این علائم میتوانند در گسترهای از علائم خفیف تا شدید باشد. ازطرفی ممکن است این علائم با گذشت زمان تشدید شوند یا بهبود یابند.
OHSS خفیف تا متوسط
علائم سندرم خفیف تا متوسط عبارتند از:
درد خفیف تا متوسط شکم
نفخ شکم یا افزایش اندازه دور کمر
حالت تهوع
استفراغ
اسهال
حساسیت در ناحیه تخمدانها
افزایش ناگهانی وزن بیشتر از 3 کیلوگرم
برخی از زنانی که از داروهای باروری تزریقی استفاده میکنند دچار سندرم تحریک بیش از حد تخمدان خفیف میشوند. این نوع سندرم بعد از یک هفته از بین میرود. ولی اگر بارداری اتفاق بیفتد ممکن است علائم OHSS تشدید شوند و چند روز تا چند هفته طول بکشند.
OHSS شدید
ممکن است در سندرم تحریک بیش از حد تخمدان این علائم وجود داشته باشد:
افزایش سریع وزن از 15 تا 20 کیلوگرم در طول 5 تا 10 روز
دردهای شکمی شدید
تهوع و استفراغ شدید و مداوم
لختهشدن خون در پاها
کاهش ادرار
تنگی نفس
بزرگی و (احساس) تنگی شکم
علت ایجاد سندرم تحریک بیش از حد تخمدان
هنوز علت سندرم تحریک بیش از حد تخمدان بطور کامل مشخص نشده است. ولی، وجود میزان بالایی از هورمون گنادوتروپین جفتی انسان HCG (هورمونی که معمولاً در دوران بارداری تولید میشود) در بدن انسان نقش مهمی در پدید آمدن این سندرم دارد. رگهای خونی تخمدان بهطور غیرطبیعی به HCG واکنش نشان میدهند و شروع به تراوش مایع میکنند. این مایع باعث تورم تخمدانها میشود و گاهی مقدار زیادی از آن به شکم منتقل میشود.
درطول درمانهای ناباروری، HCG میتواند بهعنوان یک محرک عمل کند. بنابراین، یک فولیکول بالغ تخمک خود را آزاد میکند. معمولاً این حالت یک هفته بعد از تزریق HCG اتفاق می افتد. اگر فرد در طول دوره درمان (ناباروری) باردار شود ممکن است OHSS بدتر شود. زیرا بدن در پاسخ به بارداری HCG تولید میکند.
با مقایسۀ بین داروهای باروری تزریقی و درمان با کلومیفن (داروهایی که به صورت قرصهای خوراکی مصرف میشوند) مشخص شد که احتمالاً داروهای باروری تزریقی دلیل ایجاد OHSS هستند.
عوامل خطرساز سندرم تحریک بیش از حد تخمدان
عواملی که خطر ابتلا به این بیماری را افزایش می دهند عبارتند از:
سندرم تخمدان پلیکیستیک: یک اختلال تولید مثلی شایع است که باعث رشد موهای زائد، دوره های قاعدگی نامنظم و ظاهر غیر عادی تخمدانها (در معاینۀ سونوگرافی) میشود.
وجود تعداد زیاد فولیکولها
سن کمتر از 30 سال
وزن کم
بالا بودن یا افزایش شدید سطح استرادیول (استروژن) قبل از کاربرد محرک HCG
سابقه ابتلا به سندرم تحریک بیش از حد تخمدان
در برخی موارد OHSS بر زنانی تاثیر میگذارد که هیچکدام از فاکتورهای خطر را ندارند.
عوارض سندرم تحریک بیش از حد تخمدان
در حدود 1 تا 2 درصد از زنان مبتلا به سندرم تحریک بیش از حد تخمدان نوع شدید این سندرم را تجربه میکنند. OHSS شدید میتواند خطرناک و کشنده باشد. عوارض این نوع سندرم عبارتند از:
تجمع مایع در شکم و گاهی قفسۀ سینه
اختلالات الکترولیت (سدیم، پتاسیم، ...)
لخته شدن خون در عروق بزرگ که معمولاً در پاها هستند.
نارسایی کلیه
چرخش تخمدان (پیچخوردگی تخمدان)
پارگی کیست در تخمدان که میتواند منجر به خونریزی خطرناک شود.
مشکلات تنفسی
از دست دادن بارداری و سقط جنین در اثر عوارض ناشی از این سندرم
در موارد معدودی مرگ
پیشگیری از سندرم تحریک بیش از حد تخمدان
برای کاهش شانس ابتلا به OHSS، برای درمانهای ناباروری به یک برنامۀ فردی نیاز دارید. پزشک هرکدام از دورههای درمانی را با دقت کنترل میکند که عبارتند از: انجام سونوگرافیهای مکرر برای بررسی رشد و ایجاد فولیکولها و آزمایشهای خون بهمنظور بررسی میزان هورمونهای خون.
تطبیق یا تغییر داروها: پزشک برای دستیابی به اهداف تحریک تخمدان و تخمکگذاری از کمترین مقدار ممکن گنادوتروپینها استفاده میکند. تجویز داروهای متفورمین (گلوکوفاژ، گلومتزا و ...) در طول تحریک تخمدان برای زنان مبتلا به OHSS ممکن است به پیشگیری از این سندرم کمک کند.
توقف: اگر سطح استروژن فرد بالا باشد یا تعداد زیادی از فولیکولهای رشد کرده در تخمدان وجود داشته باشد، پزشک میتواند و چند روز قبل از مصرف HCG (محرک تخمکگذاری) مصرف داروهای تزریقی را متوقف کند. این عمل توقف (coasting) نام دارد.
پرهیز از مصرف محرک HCG: به دلیل اینکه سندرم تحریک بیش از حد تخمدان غالباً بعد از تزریق HCG ایجاد میشود، جایگزین HCG با آنتاگونیست های Gn-RH مانند لوپرولید (لوپرون) به عنوان راهی برای جلوگیری یا محدود کردن OHSS استفاده میشود.
انجماد جنین: اگر فرد تحت IVF باشد، ممکن است همۀ فولیکولها (بالغ و نابالغ) از تخمدان برداشته شوند تا احتمال OHSS کاهش یابد. فولیکولهای بالغ بارور و منجمد میشوند و تخمدانها میتوانند استراحت کنند. سپس فرد میتواند فرآیند IVF را مدتی بعد از اینکه بدن آماده شد از سر بگیرد.
تشخیص سندرم تحریک بیش از حد تخمدان
پزشک میتواند با انجام مراحل زیر این بیماری را تشخیص دهد:
معاینه فیزیکی: پزشک هرگونه افزایش وزن، افزایش دور کمر و دردهای شکمی را مورد توجه قرار میدهد.
سونوگرافی: اگر فرد به این بیماری مبتلا باشد، ممکن است در تصاویر سونوگرافی تخمدان بزرگ تر از میزان طبیعی و همراه با کیستهای پر از مایع باشد که فولیکولها در آنها رشد کردهاند. در طول درمان با داروهای باروری، پزشک با استفاده از سونوگرافی واژینال تخمدانها را بطور منظم بررسی میکند.
آزمایش خون: پزشک با انجام آزمایش خون، عملکرد کلیه و غلظت خون را را بررسی میکند. زیرا OHSS میتواند به کلیه آسیب بزند.
آشنایی با درمان سندرم تحریک بیش از حد تخمدان
اگر فرد باردار باشد معمولاً این بیماری در طول یک یا دو هفته یا کمی بیشتر خودبخود از بین میرود. هدف از درمان OHSS راحتی فرد، کاهش فعالیت تخمدان و پرهیز از عوارض OHSS است.
OHSS خفیف تا متوسط
معمولاً این سندروم خود به خود از بین میرود. درمان سندرم تحریک بیش از حد تخمدان خفیف میتواند شامل موارد زیر باشد:
تجویز داروهای ضد تهوع یا تجویز مسکن و یا هردو
معاینههای فیزیکی مکرر و انجام سونوگرافی
اندازهگیری روزانه وزن بدن و دور کمر برای بررسی تغییرات شدید
انجام آزمایشهای خون برای کنترل کمآبی بدن (دهیدراسیون)
عدم تعادل الکترولیتی و مشکلات دیگر
مصرف کافی مایعات
تخلیه مایع انباشته شده در شکم با استفاده از سوزنی که وارد حفره شکمی میشود.
استفاده از جوراب ساق بلند (جوراب واریس) برای پیشگیری از لختهشدن خون
OHSS شدید
شاید لازم باشد در OHSS شدید برای کنترل و انجام درمانهای تهاجمی مانند تزریق وریدی مایعات، بیمار در بیمارستان بستری شود. ممکن است پزشک دارویی به نام کابرگولین تجویز کند تا علائم OHSS کاهش یابد. در برخی موارد ممکن است پزشک داروی دیگری تجویز کند که به سرکوب و کاهش فعالیت تخمدان کمک کند. این دارو بهعنوان آنتاگونیست هورمون آزادکننده گنادوتروپین (Gn-RH) معروف است.
عوارض خطرناک به درمانهای بیشتر نیاز دارند. درمانهایی همچون جراحی برای درمان کیستهای پارهشده تخمدان یا مراقبت های شدید برای مشکلات کبدی یا ریوی. همچنین ممکن است برای کاهش خطر لخته شدن خون در پاها فرد به داروهای ضد انعقاد خون نیاز داشته باشد.
درمان خانگی سندرم تحریک بیش از حد تخمدان
اگر شما به این سندروم مبتلا باشید، احتمالاً میتوانید فعالیتهای روزانۀ خود را انجام دهید. باید از توصیههای پزشک خود پیروی کنید. توصیههای پزشکی در این زمینه عبارتند از:
برای ناراحتیها و دردهای شکمی از مسکنهایی همچون استامینوفن (تایلنول، ...) استفاده کنید ولی از مصرف ایبوپروفن (آدویل، موترینIB، ...) یا ناپروکسن سدیم (آلیو، ...) خودداری کنید. زیرا این داروها میتوانند باعث ایجاد اختلال در لانهگزینی تخمک نطفهدار شوند.
از رابطه جنسی پرهیز کنید. زیرا ممکن است دردناک باشد و باعث پارگی کیست تخمدان شود.
فعالیتهای بدنی سبک انجام دهید و از انجام فعالیتهای بدنی شدید پرهیز کنید.
با یک ترازو هر روز خود را وزن کنید و همچنین روزانه دور کمر خود را اندازه بگیرید. در صورت مشاهده افزایش اندازه دور کمر و افزایش وزن غیرعادی مراتب را به پزشک گزارش دهید.
در صورت تشدید علائم و نشانهها آنها را به پزشک گزارش دهید.
آمادگی برای ملاقات با پزشک
اگر فرد از درمانهای ناباروری استفاده میکند و دارای علائم OHSS است، باید به پزشک مراجعه کند. حتی اگر OHSS خفیف هم باشد باید پزشک برای بررسی علائمی مانند افزایش ناگهانی وزن یا تشدید علائم، بیمار را معاینه کند.
اگر در طول درمان ناباروری فرد دچار مشکلات تنفسی یا درد در پاها شود باید فوراً با پزشک تماس بگیرد. زیرا ممکن است این علائم نشاندهنده یک وضعیت اضطراری باشند که نیازمند مراقبت پزشکی فوری هستند.
براساس شدت سندروم ممکن است با مشاهده علائم برای اولین بار به پزشک عمومی، متخصص زنان، متخصص ناباروری یا احتمالاً پزشک اورژانس مراجعه کنید. اگر به اندازه کافی وقت دارید، بهتر است از قبل خود را برای ملاقات با پزشک آماده کنید.
فهرستی از تمام علائم خود تهیه کنید. این فهرست شامل تمام علائمی است که تجربه کردهاید. حتی آن دسته از علائم ظاهراً بیربط را نیز یادداشت کنید.
فهرستی از داروها، ویتامینها و مکملهای مصرفی خود را تهیه کنید. دوز مصرفی داروها و چگونگی مصرف آنها را نیز یادداشت کنید.
در صورت امکان یکی از اعضای خانواده یا یکی از دوستان صمیمی خود را همراه با خود ببرید. ممکن است پزشک اطلاعات زیادی در اختیار شما قرار دهد ولی بهخاطر آوردن همه آنها برای شما دشوار باشد.
یک دفترچه یادداشت با خود داشته باشید. در زمان ملاقات با پزشک اطلاعات مهم را در دفترچه خود یادداشت کنید.
فهرستی از سوالاتی که میخواهید از پزشک بپرسید تهیه کنید. در ابتدای فهرست مهمترین سوالات را یادداشت کنید.
سوالاتی که باید از پزشک بپرسید
دلیل احتمالی بروز این علائم چیست؟
باید چه آزمایشهایی بدهم؟
آیا این سندروم خود به خود درمان میشود یا باید تحت درمان قرار گیرم؟
آیا بروشورها یا کتابچههایی درباره OHSS وجود دارد که آنها را مطالعه کنم؟ مطالعه کدام وبسایتها را پیشنهاد می کنید؟
باید آنچه پزشک میگوید را بهخوبی درک کنید. اگر نیاز دارید که پزشک گفتههای خود را تکرار کند یا برای شفافیت موضوع به سوالات تکمیلی نیاز است تردید نکنید و از پزشک بخواهید مطالب را برای شما تکرار کند.
سوالاتی که ممکن است پزشک از شما بپرسد
احتمالاً پزشک این سوالات را از شما خواهد پرسید:
چه موقع این علائم در شما آغاز شدند؟
شدت علائم چقدر است؟
آیا چیزی وجود دارد که علائم شما را بهتر کند؟
آیا چیزی وجود دارد که علائم شما را تشدید کند؟
