نوزادان و اطفال
شب ادراری : ملحفه و لباس خواب خیس و یک کودک خجالت‌زده, صحنه ای آشنا در بسیاری از خانه‌ها است. اما نگران نباشید. خیس کردن رختخواب یک تمرین رفتن به توالت در رختخواب نیست بلکه بخشی طبیعی از رشد کودک است. به این مشکل شب ادراری یا عدم کنترل شبانه هم میگویند. معمولاً شب‌ادراری قبل از هفت‌سالگی باعث نگرانی نمی‌شود. در این سال، هنوز ممکن است کودک شما در حال کنترل کردن مثانه خود باشد. اگر این مسئله پس از هفت سالگی هم ادامه داشت، با درک و صبوری به دنبال درمان آن بروید. کنترل مثانه، هشدار دهنده‌های رطوبتی یا دارو، شب ادراری را کاهش می‌دهند.
علائم شب ادراری
خیس کردن رختخواب همان ادرار غیر ارادی بوده که حین خواب رخ می‌دهد. این اتفاق بعد از سنی رخ می‌دهد که منطقاً نباید پیش بیاید. بیشتر کودکان تا پنج‌سالگی، توالت رفتن را یاد میگیرند , اما سن دقیقی برای کنترل مثانه پیش بینی نشده است. بین پنج تا هفت‌سالگی این مشکل در کودکان وجود داشته و پس از 7 سالگی تعداد اندکی از کودکان همچنان این مشکل را خواهند داشت.
علت شب ادراری
علت دقیق ادرار شبانه هنوز مشخص نشده اما علل متعددی در این مسئله نقش دارند.
- کوچکی مثانه. شاید مثانه کودک شما آن قدر رشد نکرده تا ادرار تولید شده در شب را در خود نگه دارد.
- ناتوانی در درک پرشدن مثانه. اگر عصب‌های کنترل‌کننده مثانه هنوز رشد نکرده باشند, پرشدن مثانه کودک را از خواب بیدار نمی‌کند به خصوص اگر کودک به خواب عمیقی فرو رفته باشد.
- بی‌توازنی هورمونی. در دوران کودکی, بدن برخی کودکان به اندازه کافی هورمون ضد ادرار تولید نمی‌کند تا تولید ادرار شبانه کاهش یابد.
- استرس. حوادث استرس‌زا مثل خواهر یا برادر ارشد شدن، رفتن به مدرسه جدید، یا دوری از خانه، شب ادراری را تحریک می‌کند.
- عفونت مجرای ادراری. این عفونت باعث می‌شود کنترل ادرار برای کودک شما دشوار گردد. علایم و نشانه‌های آن شامل شب‌ادراری، حوادث روزانه، درد حین ادرار، تکرر ادرار و قرمز و صورتی شدن ادرار می‌شود.
- آپنه خواب. گاهی اوقات شب‌ادراری نشانه‌ای از آپنه خوابی انسدادی بوده که در واقع وضعیتی است که در آن تنفس کودک در خواب قطع و وصل می‌شود که دلیلش التهاب و بزرگ شدن لوزه‌هاست. سایر علل و نشانه‌های آن عبارتند از خروپف, عفونت‌های مکرر گوش و سینوس، سوزش گلو یا خواب آلودگی در روز است.
- دیابت. برای کودکی که معمولاً شب‌ادراری نداشته، خیس کردن تخت خواب می‌تواند به معنی ابتلای وی به دیابت باشد. سایر علایم و نشانه‌های آن می‌تواند ادرار زیاد یکدفعه، افزایش میزان تشنگی، خستگی و کاهش وزن با وجود اشتهای مناسب باشد.
- یبوست مزمن. همین ماهیچه‌ها هستند که در کنترل ادرار و دفع مدفوع نقش دارند. وقتی یبوست طولانی مدت وجود داشته باشد، این ماهیچه ها از کار افتاده و موجب شب‌ادراری می‌شوند.
- مشکل ساختاری در مجرای ادراری و سیستم عصبی. کمتر پیش می‌آید که شب‌ادراری ناشی از نقص سیستم عصبی یا دستگاه ادراری باشد.
عوامل خطر شب ادراری
چندین عامل باعث افزایش احتمال شب‌ادراری می‌شوند از جمله:
- مرد بودن. با اینکه شب ادراری ممکن است در همه وجود داشته باشد اما احتمال آن در پسرها دو برابر دخترها است.
- سابقه خانوادگی. اگر پدر مادر کودک در دوران کودکی‌شان سابقه شب‌ادراری داشته باشند، احتمال ابتلای کودک بیشتر خواهد بود.
- اختلال کم توجهی/بیش فعالی ( ADHD ). کودکانی که به ADHD مبتلایند، احتمال شب‌ادراری بیشتری دارند.
شرایط دشوار شب ادراری
شب‌ادراری بدون علت جسمی خطری برای سلامتی نخواهد داشت. شب‌ادراری می‌تواند مسائلی را برای کودکتان به دنبال داشته باشد از جمله:
- احساس گناه و خجالت که منجر به اعتمادبه‌نفس پایین می‌شود.
- کم‌رویی مثل نخوابیدن شب‌هنگام در خانه کسی یا نرفتن به اردو
- ظاهر شدن جوش‌هایی بر روی مقعد و آلت تناسلی کودک به خصوص اگر کودک با لباس زیر خیس بخوابد
آمادگی جهت دیدن پزشک
شاید ابتدا به پزشک کودک خود رجوع کنید. وی ممکن است شما را به یک متخصص اختلالات ادراری کودکان ارجاع دهد. در اینجا اطلاعاتی برای آمادگی جهت دیدن پزشک و انتظار صحیح از او ارائه شده است.
زمان مراجعه به پزشک
بیشتر بچه ها به به‌خودی‌خود از پس این مشکل برآمده و تعداد معدودی از آنان به کمک احتیاج خواهند داشت. در سایر موارد، خیس کردن رختخواب شاید نشانه یک بیماری باشد که به مراقبت پزشکی نیاز خواهد داشت.
با پزشک کودک خود مشورت کنید اگر کودکتان پس از هفت‌سالگی هنوز رختخوابش را خیس می‌کند با گذشت چند ماه از رفع مشکل کودک دوباره به این مشکل دچار می‌شود.
علائمی مثل درد ادرار، تشنگی غیرمعمول، ادرار قرمز یا صورتی، سفت شدن مدفوع، یا خروپف با خیس کردن رختخواب همراه است.
قبل از ملاقات لیستی از این موارد را آماده کنید
- تمام علایم و نشانه‌ها از جمله علائم اساسی که نامرتبط با شب ادراری به نظر میرسند. تعداد دفعات مراجعه کودک به توالت را به خاطر بسپارید. زمان رفتن کودک به توالت و عجله او در ادرار کردن را مدنظر قرار دهید. همچنین حواستان باشد که کودک چقدر نوشیدنی می‌نوشد (به ویژه پس از شام).
- اطلاعات شخصی مهم از جمله فشارهای عمده و تغییرات اخیر زندگی
- تمام داروها و ویتامین‌ها و سایر مکمل هایی که کودکتان مصرف می‌کند و میزان مصرفی آنها
- سؤالاتی که می‌خواهید از پزشک کودک خود بپرسید را یادداشت نمایید که با این کار میتوانید از زمان خود حداکثر بهره را ببرید.
سوالات مرتبط با شب ادراری شامل موارد زیر می‌شوند
- علت شب‌ادراری کودک من چیست؟
- کی این مشکل کودکم به پایان می‌رسد؟
- چه درمان‌هایی وجود داشته و شما کدامیک را توصیه می‌کنید؟
- آیا اثرات جانبی هم دارد؟
- آیا جایگزینی برای روش درمانی شما وجود دارد ؟
- آیا کودکم باید از برخی نوشیدنی‌ها پرهیز کند؟
- آیا بروشور یا کاتالوگی که بتوانم با خود ببرم در اختیار دارید؟ چه سایت‌هایی را توصیه می‌کنید؟
اگر حین ملاقات سؤالی برایتان پیش آمد, حتما بپرسید.
آنچه که باید از پزشک انتظار داشت
پزشک احتمالاً سؤالات متعددی از شما بپرسد. آمادگی جهت پاسخ دادن به آنها به شما وقت بیشتری داده تا در مورد مسائلی که می‌خواهید بیشتر با پزشک صحبت کنید. پزشک این موارد را سؤال می‌کند:
- آیا سابقه خانوادگی شب‌ادراری وجود دارد؟
- آیا کودکتان همیشه این مشکل را داشته و یا اخیراً به آن دچار شده است؟
- چند وقت یک بار تختخوابش را خیس می‌کند؟
- آیا زمان هایی وجود دارد که کودک از یک مشکل رهایی یابد؟
- آیا شب ادراری کودک در روز هم وجود دارد؟
- آیا کودکتان با مدفوع کردن هم مشکل دارد؟
- آیا کودکتان حین ادرار, درد یا علایم دیگری هم دارد؟
- آیا تغییرات مهم و استرس‌هایی در زندگی کودکتان رخ داده؟
- اگر از همسرتان جدا شده و طلاق گرفته‌اید، آیا کودک به خانه هر دوی شما می‌آید؟ آیا شب‌ادراری در هر دو خانه رخ می‌دهد؟
آزمایش و تشخیص
کودک شما به یک آزمایش جسمی نیاز خواهد داشت. با توجه به شرایط، پزشک این موارد را توصیه می‌کند
- آزمایشات ادراری برای بررسی علائم عفونت یا دیابت
- آزمایش اشعه ایکس و سایر آزمایشات عکس‌برداری از مثانه و کلیه‌ها که در صورت مظنون شدن پزشک به یک مشکل ساختاری در مجرای ادراری کودک یا بیماری دیگری انجام می‌شود.
- سایر انواع آزمایشات و بررسی‌ها اگر سلامتی در خطر باشد
دارو و درمان
در بیشتر کودکان، شب ادراری خود به خود برطرف می‌شود. اگر در سابقه پزشکی خانوادگی شب‌ادراری وجود داشته باشد کودک زمانی از این مشکل رها می‌شود که والدینش رها شدند. اگر خیس کردن تختخواب, کودکتان را آزرده خاطر و خجل نمی‌کند، درمان‌های سنتی خانگی ممکن است مفید باشد. با این حال ، اگر مسئول خوابگاه مدرسه نگران این مسئله باشد، انگیزه بیشتری برای امتحان درمان‌های دیگر خواهید داشت. انگیزه والدین کودک برای درمان می‌تواند در انتخاب درمان و میزان موفقیت آن تأثیر گذارد. اگر علل اساسی شب‌ادراری نظیر آپنه خواب یا یبوست باشد، قبل از هر عملی باید آنها را درمان کرد.
هشدار دهنده‌های رطوبتی
این دستگاهای کوچک باطریای که بدون نسخه در بیشتر داروخانهها در دسترس می‌باشند, به یک دستگاه انتقال‌دهنده بر روی شلوار خواب یا تخت کودک وصل می‌شوند. وقتی که انتقال‌دهنده، رطوبتی حس کند، دستگاه هشدار می‌دهد. وقتی که کودک شروع به ادرار می‌کند، دستگاه به صدا درآمده تا او را بیدار کند، کودک ادرار را متوقف کرده و به توالت می رود. اگر خواب کودک شما سنگین باشد، شخص دیگری باید حضور داشته باشد تا صدای هشدار را شنیده و کودک را بیدار کند. اگر از دستگاه هشدار رطوبتی استفاده می‌کنید، باید صبور باشید. حداقل دو هفته طول می‌کشد تا واکنشی از دستگاه مشاهده کرده و 16 هفته تا مشکل شب‌ادراری برطرف شود. این دستگاه‌ها برای بسیاری از کودکان مؤثر واقع می‌شوند، نقص یا اثر جانبی نداشته و در طولانی مدت بهتر از داروها جواب می‌دهند. اما هزینه آنها را معمولاً بیمه پوشش نمیدهد.
داروها برای درمان
به‌عنوان آخرین مرحله، پزشک برای متوقف کردن شب‌ادراری، دارو تجویز می‌کند. داروهایی نظیر:
- تولید ادرار کم در شب. داروی Desmopresine (DDAVP) سطح هورمون طبیعی(هورمون ضد ادرار ADH) که باعث تولید ادرار کمتر در شب می‌شود را بالا می‌برد. اما نوشیدن مایعات زیاد با این دارو سطح سدیم خون را مختل کرده و ممکن است منجر به گرفتگی شود. و لذا نوشیدن هشت انس ( 237 میلی‌متر) مایع قبل و بعد از دارو توصیه می‌شود. اگر کودکتان سردرد، حالت تهوع یا استفراغ دارد، این دارو را به او ندهید. می‌توان از این دارو برای درمان کوتاه مدت مثلاً هنگام رفتن به اردو استفاده کرد. طبق گفته سازمان غذا و دارو، شکل اسپری دماغی این دارو به دلیل اثرات جانبی شدید آن توصیه نمی‌شود.
- آرام‌کننده مثانه. اگر کودک شما مثانه ای کوچک دارد، یک داروی پادزهر کنش مثل oxybutynin (Ditropan XL) موجب کاهش انقباضات مثانهای و افزایش حجم مثانه می‌شود. این دارو را در ترکیب با سایر داروها مصرف کرده و معمولاً وقتی سایر روش‌های درمانی مؤثر واقع نشود، آن را توصیه می‌کنند. گاهی اوقات، ترکیب داروها مفید است. هرچند ضمانتی برای درمان وجود ندارد و ممکن است مشکل مرتفع نشود. معمولاً وقتی مصرف دارو متوقف می‌شود، شب ادراری هم عودت می‌کند.
سبک زندگی و درمان خانگی شب ادراری
ایجاد این تغییرات در خانه می‌تواند مؤثر باشد.
- میزان نوشیدن کودک در شب را کم کنید. نوشیدن به قدر کافی اهمیت دارد و لذا لازم نیست نوشیدنی‌های روز را محدود کنید. کودک را تشویق کنید تا صبح هنگام و بعدازظهر به اندازه کافی نوشیدنی مصرف‌کند تا تشنگی وی در شب کمتر شود. اما اگر کودکتان به هنگام شب, ورزش و بازی‌هایی انجام می‌دهد، نوشیدن وی در شب را محدود نکنید.
- از نوشیدنی‌ها و غذاهای کافئین‌دار اجتناب کنید. نوشیدنی‌های کافئین‌دار در تمام طول روز برای کودک ممنوع شده‌اند چرا که کافئین، مثانه را تحریک می‌کند به خصوص اگر در شب مصرف شود.
- کودک را تشویق کنید تا قبل از خواب دوبار به توالت برود.، توالت رفتن یعنی رفتن به توالت قبل از رفتن به رختخواب و قبل از به خواب رفتن. به کودک بگویید که می‌تواند اگر به توالت نیاز داشت، هنگام شب از آن استفاده کند. از چراغ خواب های کوچک استفاده کنید تا کودک بتواند به راحتی راه توالت را پیدا کند.
- کودک را تشویق کنید تا در طول روز از دست‌شویی استفاده کند. در طول روز و شب از کودک بخواهید تا هر دو ساعت ادرار کرده و یا حداقل به میزانی که تحت فشار ادراری قرار نگیرد.
- یبوست را درمان کنید. اگر کودکتان یبوست دارد، پزشک شاید یک نرم کنند مدفون تجویز کند.
- پیشگیری از جوش زدن. برای پیشگیری از جوش‌های ناشی از خیسی لباس زیر، به کودک یاد بدهید تا مقعد و آلت تناسلی خود را هر صبح شست‌وشو دهد. برای تسکین محل عفونی، می‌توان از یک روغن یا کرم مرطوب کننده در موقع خواب استعمال نمود. برای مصرف محصول مناسب، با پزشک کودک خود مشورت کنید.
داروی جایگزین برای شب ادراری
برخی افراد تمایل دارند تا از داروی جایگزین برای درمان شب‌ادراری بهره ببرند. درمان جایگزین به معنی استفاده از یک رویکرد غیر معمول به جای روش معمول است. شاید افرادی هم بخواهند درمان مکمل را به کار ببندند (یک رویکرد غیرمعمول کنار روش معمول)
روشهایی مثل هیپنوتیزم و طب سوزنی می‌توانند تأثیر اندکی داشته باشند ولی در سایر رویکردها تاثیری مشاهده نشده است.
- هیپنوتیزم. بازههای کوتاه هیپنوتیزم با تلقین بیدار شدن از خواب و رفتن به توالت در شب نشان داده است که در برخی کودکان می‌تواند مؤثر واقع شود اما مطالعات بیشتری لازم است.
- طب سوزنی. در این روش، سوزن‌های باریک و تمیزی را در نقاط خاصی از بدن وارد می‌کنند. این روش هم شاید برای بعضی کودکان مفید باشد اما تحقیقات بیشتری لازم است.
- تغذیه. برخی افراد معتقدند که غذاهای خاصی عملکرد مثانه را تحت تأثیر قرار داده و حذف آنها می‌تواند شب‌ادراری را کاهش دهد. شواهد قطعی وجود نداشته و تحقیقات بیشتری هم لازم هست.
- ماساژ فقراتی. ایده پشت روش ماساژ فقراتی این است که اگر ستون فقرات در جای خود قرار نداشته باشد، عملکردهای بدن مختل می‌شود. هر چند شواهد اندکی مبنی بر تأثیر این روش وجود دارد.
- هوموپاتی و گیاهان. هر چند بعضی افراد این روش‌ها را برمی‌گزینند اما اثر هیچکدام در تحقیقات درمانگاهی ثابت نشده است.
قبل از استعمال هر درمان جایگزین یا مکمل، با پزشک کودک خود صحبت کنید. اگر روش غیرمعمولی را برمی‌گزینید، از ایمنی آن و عدم تداخل آن با سایر داروهای مصرفی کودک کسب اطمینان کنید.
سازگاری و پشتیبانی
کودکان برای آزار دادن والدینشان تختشان را خیس نمی‌کنند. حین طی کردن رویه درمانی در کنار کودک خود باید صبور باشید .
- به عواطف کودک خود اهمیت بدهید. اگر کودکتان نگران و مضطرب است، از او بخواهید تا احساساتش را بیان کند. اگر کودک نگران حوادث استرس آور است، او را تشویق و حمایت کنید. وقتی که کودک احساس آرامش و امنیت کند، شب‌ادراری دیگر نگران‌کننده نیست. اگر لازم می‌بینید، با پزشک خود درباره سایر روش‌های مقابله با استرس صحبت کنید.
- شرایط پاک‌سازی راحت را فراهم کنید. روی تشک کودکتان یک پوشش پلاستیکی پهن کنید. به کودک، لباس زیر ضخیم و جذبی بپوشانید تا ادرار را در خود نگه دارد. بقیه شلوارهای خواب و روکش های رختخواب را در دسترس داشته باشید. از استفاده طولانی مدت از پوشک و لباس زیر های یکبار مصرف اجتناب کنید.
- کمک به کودک را کمتر کنید. شاید کودکتان بتواند لباس زیر خیس خود را بچلاند و آنها را در سبد شست‌وشو قرار دهد. در صورتی که مسئولیت شب‌ادراری بر دوش کودک قرار گیرد باعث می‌شود تا تلاش بیشتری برای کنترل وضعیت خود به عمل آورد.
- از تلاشش قدردانی کنید. شب ادراری غیرارادی بوده و لذا تنبیه یا تمسخر کودک پس از خیس کردن رختخواب و تشویق وی برای عدم انجام این کار بی‌معنی است. اما اگر کودک رویه خوابیدن را طی کرده و در شست‌وشو به شما کمک می‌کند، او را تشویق کنید. با تشویق، درک و پشتیبانی، آینده ی روشنی برای ترک شب‌ادراری کودکتان می‌توان انتظار داشت.
