زنان ، زایمان و نازایی
پره اکلامپسی یکی از عوارض بارداری است که با فشار خون بالا و علائم آسیب به سایر اندام ها مشخص می شود. کبد و کلیهها بیشتر در معرض آسیب قرار دارند. معمولاً در زنانی که دارای فشار خون طبیعی بودهاند این عارضه بعد از هفته بیستم بارداری رخ میدهد.عدم درمان میتواند منجر به عوارض جدی و حتی کشنده برای مادر و نوزاد شود. وقتی مادر دچار این بیماری شود مؤثرترین درمان زایمان است. حتی بعد از زایمان نیز ممکن است بهبودی مادر مدتی طول بکشد. اگر در اوایل دوران بارداری مشخص شود که مادر به پره اکلامپسی مبتلا است و مدت زیادی تا زایمان فاصله باشد، پزشک و بیمار با چالش بزرگی روبرو می شوند. زیرا جنین به مدت زمان زیادی برای رشد نیاز دارد و باید از به خطر انداختن جان مادر یا نوزاد پرهیز کرد.
آشنایی با علائم پره اکلامپسی
این بیماری گاهی بدون علامت ایجاد میشود. ممکن است فشار خون به آرامی پیشرفت کند یا بصورت ناگهانی پدید آید. کنترل فشار خون یکی از بخشهای مراقبتهای پیش از زایمان است. زیرا معمولاً اولین علامت، افزایش فشار خون است. فشار خون 90/140 میلیمتر جیوه یا بیشتر که در دو بازه زمانی (با فاصلۀ حداقل 4 ساعت از یکدیگر) ثبت شود، غیرطبیعی است.
ممکن است علائم و نشانههای دیگری نیز داشته باشد که عبارتند از:
افزایش پروتئین در ادرار (پروتئینوری) یا نشانههای بیشتر مربوط به مشکلات کلیوی
سردردهای شدید
تغییر در بینایی شامل از دست دادن موقت بینایی، تاری دید یا حسّاسیت به نور
درد در قسمت بالای شکم ، معمولاً در زیر دندههای سمت راست
حالت تهّوع یا استفراغ
کاهش تولید ادرار
کاهش تعداد پلاکت های خون (ترومبوسیتوپنی)
اختلال در عملکرد کبد
تنگی نفس ناشی از وجود مایع در شش ها
همچنین میتواند با افزایش ناگهانی وزن و ورم (اِدِم) مخصوصاً در صورت و دستها همراه باشد. ولی این علائم در بسیاری از بارداریهای طبیعی نیز اتفاق میافتند. بنابراین وجود چنین علائمی نمیتواند دلیل حتمی ابتلا به این بیماری باشد.
علت ایجاد پره اکلامپسی
به عقیده متخصصان این بیماری در جفت (اندامی که جنین را در طول بارداری تغذیه می کند) آغاز میشود. در اوایل دوران بارداری رگهای خونی جدیدی تشکیل میشوند و برای ارسال مؤثر خون به جفت تکامل مییابند. بنظر میرسد این رگهای خونی به درستی رشد یا عمل نمیکنند. این رگها باریکتر از رگهای خونی طبیعی هستند و نسبت به سیگنالهای هورمونی واکنشهای متفاوتی نشان میدهند. این امر موجب کاهش میزان خونی میشود که در این رگ ها جریان مییابد.
موارد زیر میتواند دلایل رشد غیرطبیعی این رگ ها باشد:
جریان ناکافی خون به رحم
آسیب رگ های خونی
وجود مشکل در سیستم ایمنی
وجود ژن های خاص
فشار خون بارداری: زنان مبتلا به فشار خون بارداری، دارای فشار خون بالا هستند ولی در ادرار آنها پروتئین اضافی وجود ندارد یا سایر علائم آسیب به اندام ها در آنان دیده نمیشود. در نهایت برخی زنان مبتلا به فشار خون بارداری به این بیماری مبتلا می شوند.
فشار خون مزمن: فشار خون مزمن فشار خون بالایی است که قبل از بارداری وجود داشته است یا قبل از هفتۀ بیستم بارداری ایجاد میشود. ولی معمولاً به دلیل اینکه فشار خون بالا بدون علامت است ممکن است تعیین زمان دقیق شروع آن دشوار باشد.
فشار خون مزمن با پره اکلامپسی پیشرفته: چنین شرایطی برای زنانی پیش می آید که (به تشخیص پزشک) قبل از بارداری دچار فشار خون مزمن بالا بودهاند و در طول بارداری فشار خون آنها تشدید میشود. همچنین میزان پروتئین در ادرار آنها افزایش مییابد یا دچار سایر مشکلات سلامتی میشوند.
عوامل خطرساز پره اکلامپسی
این بیماری تنها یکی از مشکلات بارداری است. عوامل خطرساز عبارتند از:
سابقه خانوادگی: سابقه شخصی یا خانوادگی می تواند خطر ابتلای مجدد به این بیماری را افزایش میدهد.
فشار خون مزمن: اگر مادر قبل از بارداری مبتلا به فشار خون مزمن باشد، خطر ابتلا به پره اکلامپسی نیز افزایش مییابد.
بارداری اول: در اولین بارداری خطر ابتلا بیشتر است.
سن: خطر ابتلا در زنان باردارِ بسیار جوان و زنان باردارِ بالای 40 سال بیشتر است.
اضافه وزن: خطر ابتلا در زنان دارای اضافه وزن بیشتر است.
بارداری چند جنین: احتمال ابتلا در زنانی که دوقلو، سهقلو یا چندقلو باردار هستند بسیار بیشتر است.
فاصله بین بارداریها: اگر فاصله بین بارداریها کمتر از دو سال یا بیشتر از ده سال باشد خطر ابتلا نیز افزایش مییابد.
سابقه مشکلات خاص: وجود مشکلات خاص قبل از بارداری (مانند فشار خون مزمن، میگرن، دیابت نوع 1 یا نوع 2، بیماری های کلیوی، تشکیل لختههای خونی یا لوپوس) خطر ابتلا را افزایش می دهد.
لقاح آزمایشگاهی: اگر مادر از طریق لقاح آزمایشگاهی باردار شده باشد، خطر ابتلا نیز افزایش مییابد.
عوارض پره اکلامپسی
هرچه این بیماری شدیدتر باشد و در مراحل اولیه بارداری رخ دهد خطرات ناشی از آن برای مادر و نوزاد بیشتر است. ممکن است مادر مجبور شود زایمان القاءشده انجام دهد.
اگر شرایط بالینی یا زایمانی به صورتی باشد که انجام زایمان سریع ضروری باشد، ممکن است زایمان از طریق سزارین صورت گیرد. در غیراین صورت ممکن است پزشک زایمان زمانبندی شده واژینال را توصیه کند. پزشک یا ماما در مورد اینکه کدام نوع زایمان برای شرایط مادر مناسب است با او صحبت میکند.
محدودیت در رشد جنین: پره اکلامپسی بر رگ هایی که خون را به جفت میرسانند تأثیر میگذارد. اگر جفت خون کافی دریافت نکند جنین خون، اکسیژن و مواد مغذی کمتری دریافت میکند. این مسئله می تواند باعث رشد آهستۀ جنین یعنی محدودیت در رشد جنین، وزن کم نوزاد هنگام تولد یا زایمان زودرس شود.
زایمان زودرس: اگر زن بارداری به این بیماری با علائم شدید مبتلا باشد، باید برای حفظ جان خود و نوزادش زودتر زایمان کند. تولد زودرس نوزاد میتواند منجر به بروز مشکلات تنفسی و سایر مشکلات شود. پزشک یا ماما به مادر کمک می کند تا بداند زمان ایدهآل برای زایمان چه موقعی است.
جداشدن جفت: این بیماری خطر جداشدن جفت را افزایش می دهد؛ شرایطی که در آن جفت قبل از زایمان از دیواره داخلی رحم جدا میشود. جدا شدن شدید جفت میتواند موجب خونریزی شدید شود که درنهایت می تواند زندگی مادر و نوزاد را تهدید کند.
غالباً علائم یا نشانههای هشداردهندهای برای پیش بینی اکلامپسی وجود ندارد. به دلیل اینکه اکلامپسی می تواند پیامدهای جدی و خطرناکی برای مادر و نوزاد داشته باشد، بدون در نظر گرفتن اینکه چه مدت از بارداری گذشته است، در صورت وجود اکلامپسی زایمان ضروری است.
آسیب به سایر اندام ها: این بیماری میتواند به کلیه، کبد، ریه، قلب یا چشم ها آسیب بزند و ممکن است باعث سکته مغزی یا سایر آسیب های مغزی شود.
پیشگیری از پره اکلامپسی
پژوهشگران به منظور جلوگیری از بروز این بیماری همچنان به مطالعه برای یافتن روش های جدید ادامه میدهند ولی تاکنون هیچ استراتژی مشخصی پیدا نشده است. کاهش مصرف نمک، تغییر فعالیت ها، محدودسازی میزان کالری مصرفی یا مصرف سیر یا روغن ماهی خطر ابتلا را کاهش نمیدهد.
با این حال در برخی موارد خاص شاید بتوان با رعایت برخی موارد، خطر ابتلا را کاهش داد:
مصرف آسپرین با دوز پایین: در صورت وجود برخی ریسک فاکتورهای خاص (شامل سابقه ابتلا به این بیماری، بارداری چند جنینی، فشار خون مزمن، بیماریهای کلیوی، دیابت یا بیماری های خودایمنی) پزشک می تواند پس از هفتۀ دوازدهم مصرف روزانۀ قرص آسپرین با دوز پایین (81 میلیگرم) را تجویز کند.
مصرف مکمل کلسیم: در برخی جوامع مصرف مکملهای کلسیم برای زنانی که قبل از بارداری دچار کمبود کلسیم بودهاند (و همچنین زنانی که در طول بارداری از طریق رژیم غذایی خود کلسیم کافی دریافت نمیکنند) مفید است و از این طریق مانع ابتلای آنها به پره اکلامپسی میشود. ولی بنظر نمی رسد که زنان در ایالات متحدۀ آمریکا یا سایر کشورهای پیشرفته به میزانی دچار کمبود کلسیم باشند که مصرف این مکمل ها برای آنان مفید باشد.
قبل از بارداری مادر باید تا حد امکان سالم باشد. در صورت نیاز مادر باید قبل از بارداری وزن خود را کاهش دهد و سایر بیماریها مانند دیابت به خوبی مدیریت و کنترل شوند.
مادر هنگام بارداری باید با انجام مراقبتهای اولیه و منظم پیش از زایمان به خوبی از خود و نوزادش مراقبت کند. اگر این بیماری در اوایل دوره بارداری تشخیص داده شود، پزشک و بیمار می توانند با همکاری یکدیگر از بروز عوارض پره اکلامپسی جلوگیری کنند و بهترین گزینهها را برای مادر و فرزند انتخاب کنند.
تشخیص پره اکلامپسی
وجود پروتئین در ادرار (پروتئینوری)
پایین بودن تعداد پلاکت های خون
عملکرد ناقص کبد
وجود علائم مربوط به مشکلات کلیوی به جز وجود پروتئین در ادرار
وجود مایعات در شش ها (اِدِم ریوی)
سردردها یا اختلالات بینایی که قبلاً وجود نداشتهاند.
در گذشته تنها در صورت وجود پروتئین در ادرار و فشار خون بالا پره اکلامپسی تشخیص داده می شد. ولی امروزه متخصصان می دانند که حتی بدون وجود پروتئین در ادرار ممکن است زنان باردار به این بیماری مبتلا باشند.
فشار خون بالاتر از 90/140 م.م جیوه در دورۀ بارداری غیرطبیعی است. ولی فقط بالا بودن فشار خون به این معنا نیست که فرد به پره اکلامپسی مبتلا شده است. اگر فشار خون مادر یک بار در محدودۀ غیرطبیعی باشد (یا بصورتی باشد که بطور چشمگیری بالاتر از فشار خون طبیعی باشد) پزشک سطح فشار خون را با دقت کنترل خواهد کرد. اگر فشار خون 4 ساعت بعد اندازهگیری شود و این بار نیز غیرطبیعی باشد، ممکن است پزشک به وجود این بیماری مشکوک شود. پزشک می تواند از بیمار بخواهد برای اندازه گیری مجدد فشار خون و انجام آزمایش های خون و ادرار مراجعه کند.
آشنایی با آزمایش های مورد نیاز
اگر پزشک به وجود پره اکلامپسی مشکوک شود، مادر باید تحت آزمایش های خاصی قرار گیرد. این آزمایش ها عبارتند از:
آزمایش های خون: پزشک برای سنجش عملکرد کبد، کلیهها و همچنین اندازهگیری تعداد پلاکت های خون (سلول هایی که به لخته شدن خون کمک می کنند) آزمایش خون تجویز می کند.
بررسی ادرار: پزشک از بیمار می خواهد که برای اندازهگیری میزان پروتئین موجود در ادرار به مدت 24 ساعت ادرار خود را جمعآوری کند. همچنین میتوان با استفاده از یک نمونه ادرار نسبت پروتئین به کراتین (مادّهای شیمیایی که همیشه در ادرار وجود دارد) را مشخص کرد.
سونوگرافی جنین: پزشک همچنین میتواند برای کنترل دقیق رشد نوزاد سونوگرافی تجویز کند. تصاویری که در طول سونوگرافی از نوزاد ثبت میشوند به پزشک این امکان را میدهد تا وزن جنین و میزان مایع موجود در رحم (مایع آمنیوتیک) را تخمین بزند.
تست بدون استرس یا تست بیوفیزیکال پروفایل: تست بدون استرس فرایند سادهای است که چگونگی واکنش ضربان قلب نوزاد در هنگام حرکت را بررسی میکند. در تست بیوفیزیکال پروفایل از سونوگرافی برای اندازهگیری تنفس نوزاد، تونوس ماهیچهای، حرکت و حجم مایع آمنیوتیک در رحم استفاده می شود.
آشنایی با درمان پره اکلامپسی
مؤثرترین درمان زایمان است. تا زمانی که فشار خون کاهش نیابد، مادر همچنان در معرض خطر تشنّج، قطع جفت، سکته مغزی و احتمالاً خونریزی شدید قرار دارد. البته اگر در اوایل دوره بارداری رخ دهد زایمان نمیتواند بهترین گزینه برای نوزاد باشد.
اگر پزشک تشخیص دهد که مادر به این بیماری مبتلا است حتماً به او خواهد گفت که هر چند وقت یکبار برای ویزیت های پیش از زایمان به پزشک مراجعه کند.همچنین در مقایسه با بارداری بدون عارضه بیمار مبتلا به پره اکلامپسی به آزمایشهای خون، سونوگرافی و تست های بدون استرس بیشتری نیاز دارد.
در گذشته به زنان مبتلا به این بیماری توصیه می شد که در رختخواب استراحت کنند. ولی تحقیقات نشان داده است که این کار هیچ مزیتی ندارد و میتواند خطر لخته شدن خون را افزایش دهد.
اگر پزشک در اواخر دوران بارداری تشخیص دهد که مادر مبتلا به پره اکلامپسی است ممکن است فوراً زایمان القا شده را توصیه کند. آمادگی دهانۀ رحم (آیا دهانه رحم درحال بازشدن گشاد شدن، باریکشدن یا نرمشدن رسیده شدن است) نیز می تواند عامل مهمّی در تعیین این مسئله باشد که آیا میتوان از زایمان القا شده استفاده کرد و زمان مناسب آن چه موقع است.
در موارد شدید نمیتوان به سن بارداری (نوزاد) یا آمادگی دهانه رحم توجه کرد. اگر امکان انتظار کشیدن (برای زایمان) وجود نداشته باشد، پزشک می تواند فوراً از زایمان القا شده یا عمل سزارین استفاده کند. ممکن است پزشک برای جلوگیری از تشنّج در طول زایمان برای بیمار از منیزیم سولفات استفاده کند.
اگر بعد از زایمان بیمار به داروهای مسکن نیاز داشته باشد باید درباره نوع دارویی که می تواند استفاده کند از پزشک سؤال بپرسد. داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی (NSAIDs) مانند ایبوپروفن (نام تجاری Advil- Mortin IB) و ناپروکسن سدیم (نام تجاری Aleve) میتوانند باعث افزایش فشار خون شوند.
درمان دارویی پره اکلامپسی
داروهایی برای کاهش فشار خون: این داروها آنتیهیپرتانسیون نام دارند و برای پایین آوردن فشار خون در شرایطی به کار می روند که فشار خون به میزان خطرناکی بالا باشد. معمولاً فشار خون در محدودۀ 90/140 م.م جیوه نیاز به درمان ندارد.
گرچه انواع مختلفی از داروهای آنتیهیپرتانسیون وجود دارد ولی برخی از آنها برای مصرف در دوران بارداری مناسب نیستند. بیمار باید برای کنترل فشار خون با پزشک خود مشورت کند و بداند که آیا لازم است برای کنترل فشار خون از داروهای آنتیهیپرتانسیون استفاده کند یا خیر.
کورتیکواستروئیدها: اگر بیمار به پره اکلامپسی یا سندرم هلپ مبتلا باشد داروهای کورتیکواستروئید می توانند عملکرد کبد و پلاکت ها را بطور موقت بهبود بخشند و به طولانیتر شدن بارداری کمک کنند. همچنین کورتیکواستروئیدها می توانند در مدت 48 ساعت موجب رشد و تکامل بیشتر ریههای نوزاد شوند. این مسئله گام مهمّی برای آمادهسازی نوزاد نارس برای زندگی خارج از رحم است.
داروهای ضدتشنّج: در صورت شدید بودن بیماری پزشک می تواند برای جلوگیری از تشنّج داروهای ضدتشنّج مانند سولفات منیزیم تجویز کند.
زمان مراجعه به پزشک
حتما مراجعه های قبل از بارداری را انجام دهید تا پزشک بتواند فشار خون شما را کنترل کند. در صورت ابتلا به سردردهای شدید، تاری دید یا سایر اختلالات بینایی، درد شدید شکم یا تنگی نفس فوراً به پزشک یا بخش اورژانس مراجعه کنید.
بهدلیل اینکه سردرد، تهوع و درد از مشکلات رایج بارداری هستند به سختی میتوان تشخیص داد چه زمانی علائم جدید به دلیل بارداری و چه زمانی ناشی از یک مشکل جدّی هستند (مخصوصاً اگر اولین بارداری مادر باشد). اگر نگران این علائم هستید با پزشک خود تماس بگیرید.
احتمالاً پره اکلامپسی در طول یکی از معاینههای معمول پیش از بارداری تشخیص داده می شود. احتمالاً بیمار بعد از تشخیص بیماری بیشتر به پزشک خود مراجعه خواهد کرد.
کارهایی که می توانید انجام دهید:
هرگونه علائم مشاهده شده را یادداشت کنید. حتی اگر فکر می کنید این علائم مربوط به علائم طبیعی بارداری هستند.
فهرستی از داروها، ویتامین ها و مکمل هایی که مصرف می کنید را تهیه کنید.
در صورت امکان یکی از اعضای خانواده یا دوستان خود را همراه با خود ببرید. این فرد به شما کمک می کند تا در طول ملاقات با پزشک تمام اطلاعات جمعآوری شده را به یاد آورید.
سوالاتی که باید از پزشک بپرسد
آیا این شرایط روی کودک من تأثیر می گذارد؟
آیا ادامه بارداری خطرناک نیست؟
باید در مورد چه علائمی مراقب باشم؟ و چه زمانی با شما تماس بگیرم؟
هر چند وقت یکبار باید به شما مراجعه کنم؟ چگونه بر سلامت فرزندم نظارت و آن را کنترل می کنید؟
چه درمان هایی وجود دارد و کدام درمان ها را برای من توصیه می کنید؟
مشکلات سلامتی دیگری نیز دارم. چگونه می توانم این شرایط و مشکلات را به بهترین صورت همراه با هم کنترل کنم؟
آیا فعالیت های خود را محدود کنم؟
آیا باید تحت عمل سزارین قرار بگیرم؟
سؤالاتی که ممکن است پزشک از شما بپرسد
آیا این نخستین بارداری شما یا نخستین بارداری شما از این پدر است؟
آیا اخیراً علائم غیر عادی مانند تاری دید یا سردرد داشته اید؟
آیا تاکنون در قسمت بالای شکم خود دردی احساس کرده اید که بنظر رسد ربطی به حرکات نوزاد شما ندارد؟
آیا در گذشته فشار خون بالا داشته اید؟
آیا در بارداری های قبلی خود دچار این بیماری شده اید؟
آیا در طول بارداری قبلی خود مشکلاتی داشتهاید؟
چه بیماری ها و مشکلات سلامتی دیگری داشته اید؟
مقابله و حمایت
آگاهی از ابتلا به یکی از عوارض بالقوه و جدیِ بارداری می تواند ترسناک باشد. اگر در اواخر دوران بارداری مشخص شود که مادر به پره اکلامپسی مبتلا شده است شاید از شنیدن اینکه مجبور است فوراً تحت زایمان القا شده قرار گیرد شگفت زده شود یا بترسد. اگر در اوایل دوران بارداری مشخص شود ممکن است مادر هفته های زیادی نگران سلامت فرزند خود باشد.آگاهی یافتن درمورد بیماری می تواند به بیمار کمک کند.همچنین بیمار علاوه بر صحبت با پزشک می تواند در این زمینه تحقیق کند. باید بداند چه زمانی با پزشک خود تماس بگیرد، چگونه شرایط خود و نوزادش را کنترل کند و سپس برای پر کردن زمان خود راهی پیدا کند تا مدت زمان زیادی را صرف نگرانی برای سلامت خود و فرزندش نکند.
