زنان ، زایمان و نازایی
پری اکلامپسی یکی از عوارض بارداری است که با فشار خون بالا و علائم آسیب به سایر اندام ها مشخص می شود. کبد و کلیهها بیشتر در معرض آسیب ناشی از این بیماری قرار دارند. معمولاً در زنانی که دارای فشار خون طبیعی بودهاند این عارضه بعد از هفتۀ بیستم بارداری رخ میدهد.
عدم درمان پری اکلامپسی میتواند منجر به عوارض جدی و حتی کشنده برای مادر و نوزاد شود. وقتی مادر دچار این بیماری شود مؤثرترین درمان زایمان است. حتی بعد از زایمان نیز ممکن است بهبودی مادر مدتی طول بکشد. اگر در اوایل دوران بارداری مشخص شود که مادر به پری اکلامپسی مبتلا است و مدت زیادی تا زایمان فاصله باشد، پزشک و بیمار با چالش بزرگی روبرو می شوند. زیرا جنین به مدت زمان زیادی برای رشد نیاز دارد و باید از به خطر انداختن جان مادر یا نوزاد پرهیز کرد. در برخی موارد نادر این بیماری بعد از تولد نوزاد ایجاد میشود که پری اکلامپسی بعد از زایمان نام دارد.
آشنایی با علائم پری اکلامپسی
پری اکلامپسی گاهی بدون علامت ایجاد میشود. ممکن است فشار خون به آرامی پیشرفت کند یا بصورت ناگهانی پدید آید. کنترل فشار خون یکی از بخشهای مراقبتهای پیش از زایمان است. زیرا معمولاً اولین علامت این بیماری افزایش فشار خون است. فشار خون 90/140 میلیمتر جیوه یا بیشتر که در دو بازه زمانی (با فاصله حداقل 4 ساعت از یکدیگر) ثبت شود، غیرطبیعی است.
ممکن است پری اکلامپسی علائم و نشانههای دیگری نیز داشته باشد که عبارتند از:
- افزایش پروتئین در ادرار (پروتئینوری) یا نشانههای بیشتر مربوط به مشکلات کلیوی
- سردردهای شدید
- تغییر در بینایی شامل از دست دادن موقت بینایی، تاری دید یا حسّاسیت به نور
- درد در قسمت بالای شکم ، معمولاً در زیر دندههای سمت راست
- حالت تهّوع یا استفراغ
- کاهش تولید ادرار
- کاهش تعداد پلاکت های خون (ترومبوسیتوپنی)
- اختلال در عملکرد کبد
- تنگی نفس ناشی از وجود مایع در شش ها
این بیماری میتواند با افزایش ناگهانی وزن و ورم (اِدِم) مخصوصاً در صورت و دستها همراه باشد. ولی این علائم در بسیاری از بارداریهای طبیعی نیز اتفاق میافتند. بنابراین وجود چنین علائمی نمیتواند دلیل حتمی ابتلا به پری اکلامپسی باشد.
علت ایجاد پری اکلامپسی
ابتلا به پریاکلامپسی عوامل متعددی را دربر میگیرد. به عقیدۀ متخصصان پری اکلامپسی در جفت (اندامی که جنین را در طول بارداری تغذیه می کند) آغاز میشود. در اوایل دوران بارداری رگهای خونی جدیدی تشکیل میشوند و برای ارسال مؤثر خون به جفت تکامل مییابند. بنظر میرسد این رگهای خونی به درستی رشد یا عمل نمیکنند. این رگها باریکتر از رگهای خونی طبیعی هستند و نسبت به سیگنالهای هورمونی واکنشهای متفاوتی نشان میدهند. این امر موجب کاهش میزان خونی میشود که در این رگ ها جریان مییابد.
موارد زیر میتواند دلایل رشد غیرطبیعی این رگ ها باشد:
- جریان ناکافی خون به رحم
- آسیب رگ های خونی
- وجود مشکل در سیستم ایمنی
- وجود ژن های خاص
پری اکلامپسی بهعنوان یکی از 4 مورد اختلالات فشار خون بالا دستهبندی می شود که میتواند در طول دوران بارداری رخ دهد. سه مورد دیگر عبارتند از:
- فشار خون بارداری: زنان مبتلا به فشار خون بارداری، دارای فشار خون بالا هستند ولی در ادرار آنها پروتئین اضافی وجود ندارد یا سایر علائم آسیب به اندام ها در آنان دیده نمیشود. در نهایت برخی زنان مبتلا به فشار خون بارداری به پری اکلامپسی مبتلا می شوند.
- فشار خون مزمن: فشار خون مزمن فشار خون بالایی است که قبل از بارداری وجود داشته است یا قبل از هفتۀ بیستم بارداری ایجاد میشود. ولی معمولاً به دلیل اینکه فشار خون بالا بدون علامت است ممکن است تعیین زمان دقیق شروع آن دشوار باشد.
- فشار خون مزمن با پری اکلامپسی پیشرفته: چنین شرایطی برای زنانی پیش می آید که (به تشخیص پزشک) قبل از بارداری دچار فشار خون مزمن بالا بودهاند و در طول بارداری فشار خون آنها تشدید میشود. همچنین میزان پروتئین در ادرار آنها افزایش مییابد یا دچار سایر مشکلات سلامتی میشوند.
عوامل خطرساز پری اکلامپسی
این بیماری تنها یکی از مشکلات بارداری است. عوامل خطر آن عبارتند از:
- سابقه ابتلا: سابقه شخصی یا خانوادگی ابتلا به این بیماری خطر ابتلا (ابتلای مجدد) به آن را افزایش میدهد.
- فشار خون مزمن: اگر مادر قبل از بارداری مبتلا به فشار خون مزمن باشد، خطر ابتلا به این بیماری نیز افزایش مییابد.
- بارداری اول: در اولین بارداری خطر ابتلا به این بیماری بیشتر است.
- باردار شدن از یک پدر جدید: در بارداریای که پدر نوزاد فرد جدیدی باشد، خطر ابتلا به پری اکلامپسی بیشتر از بارداری های دوم و سوم از یک پدر است.
- سن: خطر ابتلا به این بیماری در زنان باردارِ بسیار جوان و زنان باردارِ بالای 40 سال بیشتر است.
- نژاد: در زنان سیاه پوست خطر ابتلا به پری اکلامپسی بیشتر از زنان سایر نژادها است.
- چاقی: خطر ابتلا به این بیماری در زنان چاق بیشتر است.
- بارداری چند جنین: احتمال ابتلا به پریاکلامپسی در زنانی که دوقلو، سهقلو یا چندقلو باردار هستند بسیار بیشتر است.
- فاصله بین بارداریها: اگر فاصلۀ بین بارداریها کمتر از دو سال یا بیشتر از ده سال باشد خطر ابتلا به پری اکلامپسی افزایش مییابد.
- سابقه مشکلات خاص: وجود مشکلات خاص قبل از بارداری (مانند فشار خون مزمن، میگرن، دیابت نوع 1 یا نوع 2، بیماری های کلیوی، تشکیل لختههای خونی یا لوپوس) خطر ابتلا به این بیماری را افزایش می دهد.
- لقاح آزمایشگاهی: اگر مادر از طریق لقاح آزمایشگاهی باردار شده باشد، خطر ابتلا به این بیماری را نیز افزایش مییابد.
عوارض پری اکلامپسی
هرچه این بیماری شدیدتر باشد و در مراحل اولیه بارداری رخ دهد خطرات ناشی از آن برای مادر و نوزاد بیشتر است. ممکن است مادر به دلیل پری اکلامپسی مجبور شود زایمان القاشده انجام دهد.
اگر شرایط بالینی یا زایمانی به صورتی باشد که انجام زایمان سریع ضروری باشد، ممکن است زایمان از طریق سزارین صورت گیرد. در غیراین صورت ممکن است پزشک زایمان زمانبندی شده واژینال را توصیه کند. پزشک یا ماما در مورد اینکه کدام نوع زایمان برای شرایط مادر مناسب است با او صحبت میکند.
- محدودیت در رشد جنین: پری اکلامپسی بر رگ هایی که خون را به جفت میرسانند تاثیر میگذارد. اگر جفت خون کافی دریافت نکند جنین خون، اکسیژن و مواد مغذی کمتری دریافت میکند. این مسئله می تواند باعث رشد آهستۀ جنین یعنی محدودیت در رشد جنین، وزن کم نوزاد هنگام تولد یا زایمان زودرس شود.
- زایمان زودرس: اگر زن بارداری به پری اکلامپسی با علائم شدید مبتلا باشد، باید برای حفظ جان خود و نوزادش زودتر زایمان کند. تولد زودرس نوزاد میتواند منجر به بروز مشکلات تنفسی و سایر مشکلات شود. پزشک یا ماما به مادر کمک می کند تا بداند زمان ایدهآل برای زایمان چه موقعی است.
- جداشدن جفت: پریاکلامپسی خطر جداشدن جفت را افزایش می دهد؛ شرایطی که در آن جفت قبل از زایمان از دیوارۀ داخلی رحم جدا میشود. جدا شدن شدید جفت میتواند موجب خونریزی شدید شود که درنهایت می تواند زندگی مادر و نوزاد را تهدید کند.
- سندرم هلپ: هلپ مخفف همولیز ( تخریب گلبول های قرمز خون)، افزایش سطح آنزیم های کبد و کاهش تعداد پلاکت های خون است. سندرم هلپ شکل شدیدتر این بیماری است و میتواند بهسرعت جان مادر و فرزند را به خطر اندازد.
- اکلامپسی: وقتی پریاکلامپسی کنترل نشود اکلامپسی ایجاد می شود. در اصل اکلامپسی همان پریاکلامپسی همراه با حالت تشنج است. تشخیص اینکه کدام بیماران مبتلا به پریاکلامپسیای هستند که منجر به اکلامپسی می شود، دشوار است.
پیشگیری از پری اکلامپسی
پژوهشگران به منظور جلوگیری از بروز این بیماری همچنان به مطالعه برای یافتن روش های جدید ادامه میدهند ولی تاکنون هیچ استراتژی مشخصی پیدا نشده است. کاهش مصرف نمک، تغییر فعالیت ها، محدودسازی میزان کالری مصرفی یا مصرف سیر یا روغن ماهی خطر ابتلا به پریاکلامپسی را کاهش نمیدهد. مشخص شده است که افزایش مصرف ویتامین سی و ای نیز تاثیری بر کاهش ابتلا به پری اکلامپسی ندارد.
برخی مطالعاتِ انجام شده ارتباط بین کمبود ویتامین دی و افزایش خطر ابتلا به پری اکلامپسی را تأیید کرده اند. در حالی که برخی مطالعات دیگر رابطۀ بین مصرف مکمل های ویتامین دی و کاهش خطر ابتلا به این بیماری را تایید کردهاند ولی در تحقیقات دیگری وجود چنین رابطهای مشخص نشده است.
با این حال در برخی موارد خاص شاید بتوان با رعایت برخی موارد، خطر ابتلا به این بیماری را کاهش داد:
- مصرف آسپرین با دوز پایین: در صورت وجود برخی ریسک فاکتورهای خاص (شامل سابقۀ ابتلا به پریاکلامپسی، بارداری چند جنینی، فشار خون مزمن، بیماریهای کلیوی، دیابت یا بیماری های خودایمنی) پزشک می تواند پس از هفتۀ دوازدهم مصرف روزانۀ قرص آسپرین با دوز پایین (81 میلیگرم) را تجویز کند.
- مصرف مکمل کلسیم: در برخی جوامع مصرف مکملهای کلسیم برای زنانی که قبل از بارداری دچار کمبود کلسیم بودهاند (و همچنین زنانی که در طول بارداری از طریق رژیم غذایی خود کلسیم کافی دریافت نمیکنند) مفید است و از این طریق مانع ابتلای آنها به پری اکلامپسی میشود. ولی بنظر نمی رسد که زنان در ایالات متحدۀ آمریکا یا سایر کشورهای پیشرفته به میزانی دچار کمبود کلسیم باشند که مصرف این مکمل ها برای آنان مفید باشد.
مادر هنگام بارداری باید با انجام مراقبتهای اولیه و منظم پیش از زایمان به خوبی از خود و نوزادش مراقبت کند.
تشخیص پری اکلامپسی
برای اطمینان از وجود پری اکلامپسی باید بعد از هفتۀ بیستم بارداری فشار خون بالا و یک یا چند مورد از علائم زیر وجود داشته باشد:
- وجود پروتئین در ادرار (پروتئینوری)
- پایین بودن تعداد پلاکت های خون
- عملکرد ناقص کبد
- وجود علائم مربوط به مشکلات کلیوی به جز وجود پروتئین در ادرار
- وجود مایعات در شش ها (اِدِم ریوی)
- سردردها یا اختلالات بینایی که قبلاً وجود نداشتهاند.
قبلاً تنها در صورت وجود پروتئین در ادرار و فشار خون بالا پریاکلامپسی تشخیص داده می شد. ولی امروزه متخصصان می دانند که حتی بدون وجود پروتئین در ادرار ممکن است زن باردار به پری اکلامپسی مبتلا باشد.
فشار خون بالاتر از 90/140 م.م جیوه در دورۀ بارداری غیرطبیعی است. ولی فقط بالا بودن فشار خون به این معنا نیست که فرد به پریاکلامپسی مبتلا شده است. اگر فشار خون مادر یک بار در محدودۀ غیرطبیعی باشد (یا به صورتی باشد که بطور چشمگیری بالاتر از فشار خون طبیعی باشد) پزشک سطح فشار خون را با دقت کنترل خواهد کرد. اگر فشار خون 4 ساعت بعد اندازهگیری شود و این بار نیز غیرطبیعی باشد، ممکن است پزشک به وجود پری اکلامپسی مشکوک شود. پزشک می تواند از بیمار بخواهد برای اندازه گیری مجدد فشار خون و انجام آزمایش های خون و ادرار مراجعه کند.
آزمایش های مورد نیاز
اگر پزشک به وجود پری اکلامپسی مشکوک شود، مادر باید تحت آزمایش های خاصی قرار گیرد. این آزمایش ها عبارتند از:
- آزمایش های خون: پزشک برای سنجش عملکرد کبد، کلیهها و همچنین اندازهگیری تعداد پلاکت های خون (سلول هایی که به لخته شدن خون کمک می کنند) آزمایش خون تجویز می کند.
- بررسی ادرار: پزشک از بیمار می خواهد که برای اندازهگیری میزان پروتئین موجود در ادرار به مدت 24 ساعت ادرار خود را جمعآوری کند. همچنین میتوان با استفاده از یک نمونه ادرار نسبت پروتئین به کراتین (مادّهای شیمیایی که همیشه در ادرار وجود دارد) را مشخص کرد.
- سونوگرافی جنین: پزشک همچنین میتواند برای کنترل دقیق رشد نوزاد سونوگرافی تجویز کند. تصاویری که در طول سونوگرافی از نوزاد ثبت میشوند به پزشک این امکان را میدهد تا وزن جنین و میزان مایع موجود در رحم (مایع آمنیوتیک) را تخمین بزند.
- تست بدون استرس یا تست بیوفیزیکال پروفایل: تست بدون استرس فرایند سادهای است که چگونگی واکنش ضربان قلب نوزاد در هنگام حرکت را بررسی میکند. در تست بیوفیزیکال پروفایل از سونوگرافی برای اندازهگیری تنفس نوزاد، تونوس ماهیچهای، حرکت و حجم مایع آمنیوتیک در رحم استفاده می شود.
آشنایی با درمان پری اکلامپسی
موثرترین درمان پری اکلامپسی زایمان است. تا زمانی که فشار خون کاهش نیابد، مادر همچنان در معرض خطر تشنّج، قطع جفت، سکته مغزی و احتمالاً خونریزی شدید قرار دارد. البته اگر پری اکلامپسی در اوایل دورۀ بارداری رخ دهد زایمان نمیتواند بهترین گزینه برای نوزاد باشد.
اگر پزشک تشخیص دهد که مادر به این بیماری مبتلا است حتماً به او خواهد گفت که هر چند وقت یکبار برای ویزیت های پیش از زایمان به پزشک مراجعه کند (احتمالاً این مراجعهها بیشتر از ویزیتهای معمول و توصیه شده برای بارداری است). همچنین در مقایسه با بارداری بدون عارضه بیمار مبتلا به پریاکلامپسی به آزمایشهای خون، سونوگرافی و تست های بدون استرس بیشتری نیاز دارد.
درمان دارویی
درمانهای موجود برای پری اکلامپسی می تواند شامل موارد زیر باشد:
- داروهایی برای کاهش فشار خون: این داروها آنتیهیپرتانسیون نام دارند و برای پایین آوردن فشار خون در شرایطی به کار می روند که فشار خون به میزان خطرناکی بالا باشد. معمولاً فشار خون در محدودۀ 90/140 م.م جیوه نیاز به درمان ندارد.
گرچه انواع مختلفی از داروهای آنتیهیپرتانسیون وجود دارد ولی برخی از آنها برای مصرف در دوران بارداری مناسب نیستند. بیمار باید برای کنترل فشار خون با پزشک خود مشورت کند و بداند که آیا لازم است برای کنترل فشار خون و شرایط پری اکلامپسی از داروهای آنتیهیپرتانسیون استفاده کند یا خیر.
- کورتیکواستروئیدها: اگر بیمار به پریاکلامپسی یا سندرم هلپ مبتلا باشد داروهای کورتیکواستروئید می توانند عملکرد کبد و پلاکت ها را بطور موقت بهبود بخشند و به طولانیتر شدن بارداری کمک کنند. همچنین کورتیکواستروئیدها می توانند در مدت 48 ساعت موجب رشد و تکامل بیشتر ریههای نوزاد شوند. این مسئله گام مهمّی برای آمادهسازی نوزاد نارس برای زندگی خارج از رحم است.
- داروهای ضدتشنّج: در صورت شدید بودن بیماری پزشک می تواند برای جلوگیری از تشنّج داروهای ضدتشنّج مانند سولفات منیزیم تجویز کند.
استراحت در رختخواب
سابقاً به زنان مبتلا به پری اکلامپسی توصیه می شد که در رختخواب استراحت کنند. ولی تحقیقات نشان داده است که این کار هیچ مزیتی ندارد و میتواند خطر لخته شدن خون را افزایش دهد. همچنین زندگی اقتصادی و اجتماعی بیمار را بصورت نامطلوب تحت تاثیر قرار میدهد. امروزه دیگر استراحت در رختخواب برای اغلب زنان باردار مبتلا به این بیماری توصیه نمیشود.
ممکن است در موارد شدید ابتلا به پریاکلامپسی لازم باشد بیمار بستری شود. در بیمارستان پزشک می تواند بطور مرتب تست های بدون استرس یا بیوفیزیکال پروفایل را برای کنترل سلامت نوزاد انجام دهد و حجم مایع آمنیوتیک را اندازهگیری کند. کاهش مایع آمنیوتیک نشانۀ خونرسانی ضعیف به جنین است.
زایمان
اگر پزشک در اواخر دوران بارداری تشخیص دهد که مادر مبتلا به پریاکلامپسی است ممکن است فوراً زایمان القا شده را توصیه کند. آمادگی دهانۀ رحم (آیا دهانۀ رحم درحال بازشدن-گشاد شدن، باریکشدن یا نرمشدن رسیده شدن است) نیز می تواند عامل مهمّی در تعیین این مسئله باشد که آیا میتوان از زایمان القا شده استفاده کرد و زمان مناسب آن چه موقع است.
در موارد شدید نمیتوان به سن بارداری (نوزاد) یا آمادگی دهانۀ رحم توجه کرد. اگر امکان انتظار کشیدن (برای زایمان) وجود نداشته باشد، پزشک می تواند فوراً از زایمان القا شده یا عمل سزارین استفاده کند. ممکن است پزشک برای جلوگیری از تشنّج در طول زایمان برای بیمار از منیزیم سولفات استفاده کند.
اگر بعد از زایمان بیمار به داروهای مسکن نیاز داشته باشد باید دربارۀ نوع دارویی که می تواند استفاده کند از پزشک سوال بپرسد. داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی (NSAIDs) مانند ایبوپروفن (نام تجاری Advil- Mortin IB) و ناپروکسن سدیم (نام تجاری Aleve) میتوانند باعث افزایش فشار خون شوند.
بعد از زایمان مدتی طول خواهد کشید تا فشار خون بالا و سایر علائم پری اکلامپسی از بین برود.
آمادگی برای مراجعه به پزشک
حتما مراجعههای قبل از بارداری را انجام دهید تا پزشک بتواند فشار خون شما را کنترل کند. درصورت ابتلا به سردردهای شدید، تاری دید یا سایر اختلالات بینایی، درد شدید شکم یا تنگی نفس فوراً به پزشک یا بخش اورژانس مراجعه کنید.
بهدلیل اینکه سردرد، تهوع و درد از مشکلات رایج بارداری هستند به سختی میتوان تشخیص داد چه زمانی علائم جدید به دلیل بارداری و چه زمانی ناشی از یک مشکل جدّی هستند (مخصوصاً اگر اولین بارداری مادر باشد). اگر نگران این علائم هستید با پزشک خود تماس بگیرید.
احتمالاً پریاکلامپسی در طول یکی از معاینههای معمول پیش از بارداری تشخیص داده می شود. احتمالاً بیمار بعد از تشخیص بیماری بیشتر به پزشک خود مراجعه خواهد کرد.
در اینجا اطلاعاتی در اختیار شما قرار می دهیم که به شما کمک خواهند کرد برای مراجعه به پزشک آماده باشید و بدانید پزشک چه سوالاتی از شما خواهد پرسید.
- هرگونه علائم مشاهده شده را یادداشت کنید. حتی اگر فکر می کنید این علائم مربوط به علائم طبیعی بارداری هستند.
- فهرستی از داروها، ویتامین ها و مکمل هایی که مصرف می کنید را تهیه کنید.
- در صورت امکان یکی از اعضای خانواده یا دوستان خود را همراه با خود ببرید. این فرد به شما کمک می کند تا در طول ملاقات با پزشک تمام اطلاعات جمعآوری شده را به یاد آورید.
- سوالاتی را که می خواهید از پزشک بپرسید به ترتیب اهمیت بنویسید تا در صورت کمبود وقت بتوانید مهمترین سوالات خود را بپرسید.
سوالاتی که باید از پزشک بپرسید
- آیا این شرایط روی کودک من تأثیر می گذارد؟
- آیا ادامۀ بارداری خطرناک نیست؟
- باید در مورد چه علائمی مراقب باشم؟ و چه زمانی با شما تماس بگیرم؟
- هر چند وقت یکبار باید به شما مراجعه کنم؟ چگونه بر سلامت فرزندم نظارت و آن را کنترل می کنید؟
- چه درمان هایی برای پریاکلامپسی وجود دارد و کدام درمان ها را برای من توصیه می کنید؟
- مشکلات سلامتی دیگری نیز دارم. چگونه می توانم این شرایط و مشکلات را به بهترین صورت همراه با هم کنترل کنم؟
- آیا فعالیت های خود را محدود کنم؟
- آیا باید تحت عمل سزارین قرار بگیرم؟
- آیا بروشور یا منابع چاپی دیگری دارید که به من بدهید؟ بدین منظور مطالب کدام وبسایت ها را پیشنهاد می کنید؟
علاوه براین سوالاتی که آماده کردهاید اگر در طول ملاقات با پزشک سؤالات دیگری به ذهنتان رسید آنها را نیز مطرح کنید.
سوالاتی که ممکن است پزشک از شما بپرسد
- آیا این نخستین بارداری شما یا نخستین بارداری شما از این پدر است؟
- آیا اخیراً علائم غیر عادی مانند تاری دید یا سردرد داشته اید؟
- آیا تاکنون در قسمت بالای شکم خود دردی احساس کرده اید که بنظر رسد ربطی به حرکات نوزاد شما ندارد؟
- آیا در گذشته فشار خون بالا داشته اید؟
- آیا در بارداری های قبلی خود دچار پری اکلامپسی شده اید؟
- آیا در طول بارداری قبلی خود مشکلاتی داشتهاید؟
- چه بیماری ها و مشکلات سلامتی دیگری داشته اید؟
غلبه بر پری اکلامپسی و حمایت های لازم
آگاهی از ابتلا به یکی از عوارض بالقوه و جدیِ بارداری می تواند ترسناک باشد. اگر در اواخر دوران بارداری مشخص شود که مادر به پریاکلامپسی مبتلا شده است شاید از شنیدن اینکه مجبور است فوراً تحت زایمان القا شده قرار گیرد شگفتزده شود یا بترسد. اگر این بیماری در اوایل دوران بارداری مشخص شود ممکن است مادر هفتههای زیادی نگران سلامت فرزند خود باشد.
آگاهی یافتن درمورد پریاکلامپسی می تواند به بیمار کمک کند. بیمار علاوه بر صحبت با پزشک می تواند درزمینه این بیماری نیز تحقیق کند. باید بداند چه زمانی با پزشک خود تماس بگیرد، چگونه شرایط خود و نوزادش را کنترل کند و سپس برای پر کردن زمان خود راهی پیدا کند تا مدت زمان زیادی را صرف نگرانی برای سلامت خود و فرزندش نکند.
