پوست ، مو و ناخن
کراتوز اکتینیک (Actinic keratosis) ضایعه پوستی فلس مانند و خشنی است که در اثر سال ها قرارگیری در معرض نور خورشید به وجود می آید. این عارضه اغلب در صورت، لب ها، گوش ها، پشت دست ها، ساعدها، پوست سر یا گردن یافت می شود.
این بیماری که به کراتوز خورشیدی نیز معروف است، به آرامی بزرگ می شود و معمولاً هیچ علائم و نشانه ای جز پچ یا لک های کوچک روی پوست ندارد. ایجاد این پچ ها سال ها طول می کشد و معمولاً ابتدا در افراد بالای 40 سال ظاهر می شوند.
درصد کمی از ضایعات کراتوز اکتینیک در نهایت به سرطان پوست تبدیل می شوند. خطر آن را می توانید با حداقل رساندن قرارگیری در معرض نور آفتاب و حفاظت از پوست در مقابل اشعه ماوراء بنفش (UV) کاهش دهید.
آشنایی با علائم کراتوز اکتینیک
نشانه ها و علائم این بیماری عبارت اند از:
- ضایعات پوستی خشن، خشک و فلسی شکل، معمولاً با قطر کمتر از 2.5 سانتی متر
- برآمدگی یا پچ های صاف تا اندکی متورم روی لایه سطحی پوست
- در برخی موارد، سطح سفت و زگیلی شکل
- تغییر رنگ پوست به صورتی، قرمز یا قهوه ای
- خارش یا سوزش در ناحیه آسیب دیده
کراتوز اکتینیک بیشتر در نواحی که در معرض آفتاب قرار دارند، مانند صورت، لب ها، گوش ها، دست ها، ساعدها، پوست سر و گردن یافت می شود.
این بیماری با قرارگیری زیاد یا مکرر در معرض اشعه فرابنفش نور خورشید یا سولاریوم (تخت های برنزه کننده) ایجاد می شود.
عوامل خطرساز کراتوز اکتینیک
هرکسی می تواند به این بیماری مبتلا شود؛ اما در موارد زیر احتمال ابتلا به این بیماری بیشتر است:
- سن بالای 40 سال
- زندگی در مکانی با آب و هوای آفتابی
- سابقه قرارگیری مکرر یا زیاد در معرض آفتاب یا آفتاب سوختگی
- داشتن موی قرمز یا بلوند و چشمانی با رنگ آبی یا روشن
- ابتلا به کک و مک یا سوختگی در اثر قرارگیری در معرض آفتاب
- سابقه ابتلا به کراتوز اکتینیک یا سرطان پوست
- داشتن سیستم ایمنی ضعیف به دلیل شیمی درمانی، سرطان خون، ایدز یا داروهای پیوند اعضا
این بیماری در صورت درمان زودهنگام می تواند قبل از اینکه به سرطان پوست تبدیل شود، به طور کامل از بین برود؛ اما اگر درمان نشود، برخی از این لک ها ممکن است به کارسینوم سلول سنگفرشی تبدیل شوند نوعی سرطان که در صورت تشخیص و درمان زودهنگام معمولاً تهدیدکننده حیات فرد نیست.
پیشگیری از کراتوز اکتینیک
پیشگیری از این بیماری اهمیت بالایی دارد زیرا می تواند منجر به سرطان شود یا شکل اولیه سرطان پوست باشد.
- زمان قرارگیری در مقابل نور خورشید را محدود کنید. به ویژه بین 10 صبح تا 2 بعدازظهر از رفتن در آفتاب اجتناب کنید. همچنین از قرارگیری طولانی مدت در آفتاب طوری که دچار سوختگی یا برنزگی شوید اجتناب کنید. هردو مورد فوق منجر به آسیب های پوستی می شوند که می توانند خطر ابتلا به کراتوز اکتینیک و سرطان پوست را افزایش دهند. قرارگیری مکرر در معرض نور خورشید نیز می تواند باعث کراتوز اکتینیک شود.
کرم ضد آفتاب را روی تمام قسمت هایی از پوست که در معرض آفتاب است بمالید. کرم ضد آفتاب را 15 دقیقه پیش از قرارگیری در معرض نور خورشید روی پوست خود بمالید و هر دو ساعت یک بار یا بیشتر در صورت شنا و تعریق آن را تمدید کنید.
- تمام بدن خود را بپوشانید. برای محافظت بیشتر در مقابل نور خورشید، از لباس هایی با بافت محکم استفاده کنید که تمام دست و پای شما را بپوشاند. همچنین می توانید از کلاهی با لبه پهن نیز استفاده کنید که بیشتر از کلاه بیس بال یا آفتاب گیر گلف از شما محافظت می کند. می توانید از پوشاک یا البسه فضای باز که مخصوص محافظت از نور خورشید طراحی شده اند نیز استفاده کنید.
- از سولاریوم استفاده نکنید. اشعه فرابنفش ساتع شده از دستگاه سولاریوم می تواند همانند برنزگی ناشی از آفتاب به پوست شما آسیب بزند.
- پوست خود را به صورت مرتب بررسی کنید و هرگونه تغییری را به پزشک اطلاع دهید. پوست خود را به طور مرتب معاینه کنید و در خال های گوشتی، کک و مک ها، برآمدگی ها و خال های مادرزادی به دنبال ایجاد تغییرات جدید پوستی باشید. صورت، گردن، گوش ها و پوست سر خود را به کمک آینه بررسی کنید. قسمت فوقانی و زیرین بازوها و دست های خود را نیز بررسی کنید.
تشخیص کراتوز اکتینیک
پزشک معمولاً می تواند به راحتی با معاینه پوست به شما بگوید که آیا به کراتوز اکتینیک مبتلا هستید یا خیر. در صورت وجود هرگونه تردید، پزشک ممکن است انجام آزمایش های دیگر نظیر بیوپسی پوست را توصیه کند. در بیوپسی پوست، پزشک نمونه کوچکی از پوست را برای تجزیه و تحلیل به آزمایشگاه می فرستد. عمل بیوپسی معمولاً در مطب دکتر و پس از تزریق بی حسی صورت می گیرد.
پزشک حتی پس از درمان این بیماری نیز توصیه می کند که پوست خود را حداقل سالی یک بار برای علائم سرطان پوست بررسی کنید.
آشنایی با درمان کراتوز اکتینیک
این ضایعه گاهی اوقات به خودی خود از بین می رود اما معمولاً پس از قرارگیری مجدد در معرض آفتاب مجدداً عود می کند. از آنجائی که تشخیص اینکه کدام لک یا عارضه پوستی منجر به سرطان پوست می شود امری غیرممکن است، این ضایعه معمولاً برای احتیاط برداشته می شود.
اگر دچار چندین ضایعه از این نوع هستید، بهتر است از داروهایی استفاده کنید که کل ناحیه آسیب دیده را درمان کند. محصولاتی که برای این منظور تجویز می شوند عبارت اند از:
- کرم فلوروراسیل (Carac, Fluoroplex, Efudex)
- کرم ایمی کیمود (Aldara، Zyclara)
- ژل اینگنول مبوتات (Picato)
- ژل دیکلوفناک (Voltaren, Solaraze)
این کرم ها ممکن است تا چند هفته باعث قرمزی، پوسته شدن یا احساس سوزش شوند.
درمان به روش جراحی
روش های از بین بردن این بیماری عبارت اند از:
- فریز کردن (کرایوتراپی): کراتوز اکتینیک را می توان با استفاده از نیتروژن مایع فریز کرد و از بین برد. پزشک این ماده را روی پوست آسیب دیده قرار می دهد که باعث تاول یا لایه برداری می شود. وقتی پوست بهبود می یابد، ضایعات پوست می اندازند و اجازه می دهند پوست جدید پدیدار شود. کرایوتراپی رایج ترین نوع درمان است. این عمل فقط چند دقیقه طول می کشد و می توان در مطب پزشک نیز آن را انجام داد. عوارض جانبی این روش شامل تاول، زخم، تغییر بافت پوست، عفونت و تیرگی پوست در موضع درمان است.
- تراشیدن (کورتاژ): در این روش، جراح با استفاده از دستگاهی به نام کورت سلول های آسیب دیده را می تراشد. عمل تراش دادن ممکن است با استفاده از الکتروسرجری نیز انجام شود. در این روش پزشک با استفاده از ابزاری مدادی شکل بافت های آسیب دیده را با جریان الکتریکی برش داده و از بین می برد. این روش نیازمند بی حسی موضعی است. عوارض جانبی آن عبارت اند از عفونت، زخم و تغییر رنگ پوست در محل درمان.
- فتودینامیک تراپی: پزشک ممکن است محلولی شیمیایی و حساس به نور را روی پوست آسیب دیده بگذارد و سپس پوست را در معرض نوری خاص قرار دهد تا کراتوز اکتینیک از بین برود. عوارض جانبی این روش عبارت اند از قرمزی، تورم و احساس سوزش در حین درمان.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد
تشخیص لک های غیرسرطانی از لک های سرطانی کاری دشوار است؛ بنابراین، بهتر است که بررسی تغییرات جدید پوستی را به پزشک بسپارید، به ویژه اگر زخم یا لک موجود دچار رشد یا خونریزی شود.
احتمالاً ابتدا به پزشک عمومی مراجعه خواهید کرد. در برخی موارد، زمانی که برای گرفتن نوبت تماس می گیرید ممکن است مستقیماً شما را به پزشک متخصص پوست (dermatologist) ارجاع دهند.
وقت ملاقات شما با پزشک محدود است، بنابراین تهیه فهرستی از سؤالات موردنظرتان به شما کمک می کند تا به نحو احسن از وقت خود استفاده کنید.
سوالاتی که باید از پزشک بپرسید
- آیا برای تایید تشخیص این بیماری نیاز به آزمایش است؟
- گزینه های درمانی و عوارض مثبت و منفی هر کدام چه هستند؟
- هزینه درمان چقدر است؟ آیا بیمه هزینه های درمانی را پوشش می دهد؟
- نسبت به چه تغییراتی در پوست خود باید مشکوک باشم؟
- چه نوع پیگیری های در ادامه وجود خواهد داشت؟
سوالاتی که ممکن است پزشک از شما بپرسد
- اولین بار کی متوجه این ضایعات شدید؟
- آیا دچار ضایعات متعددی هستید؟
- آیا ظاهر این ضایعات تغییری کرده است؟
- آیا این شرایط آزاردهنده است؟
- آیا تا به حال دچار آفتاب سوختگی مکرر یا شدید شده اید؟
- هرچند وقت یک بار در معرض نور خورشید یا اشعه فرابنفش قرار می گیرید؟
- آیا به طور منظم پوست خود را در برابر اشعه فرابنفش محافظت می کنید؟
