پوست ، مو و ناخن
لیکن پلان عارضه‌ای است که باعث تورم و خارش پوست، مو، ناخن و غشای مخاطی میشود. لیکن پلان‌های روی پوست معمولاً به‌صورت برآمدگی‌های ارغوانی و مسطح و همراه با خارش است که طی چند هفته ایجاد می‌شوند. لیکن پلان داخل دهان، واژن و سایر بخش‌های پوشیده شده از غشای مخاطی نوعی پچ‌های سفید توری شکل ایجاد می‌کنند که گاهی با زخم‌های دردناک همراه است.
اکثر مردم می‌توانند لیکن پلان‌های خفیف و معمولی را در خانه و بدون نیاز به مراقبت‌های پزشکی درمان کنند. چنانچه این عارضه باعث ایجاد درد و خارش شدید شود، ممکن است به داروهای تجویزی نیاز پیدا کنید. لیکن پلان بیماری مسری نیست.
آشنایی با علائم لیکن پلان
علائم و نشانه‌های بیماری لیکن پلان بسته به موضوع آسیب‌دیده فرق می‌کند. هرچند علائم و نشانه‌های رایج این عارضه عبارت‌اند از:
- برآمدگی‌های مسطح و ارغوانی که اغلب در قسمت داخلی ساعد، مچ دست یا قوزک پا و گاهی نیز در اندام‌های تناسلی ایجاد می‌شوند
- خارش
- تاول‌هایی که ترکیدن آن‌ها موجب زخم و کبره بستن پوست میشود
- پچ‌های سفید توری شکل در داخل دهان یا روی لب‌ها و زبان
- زخم‌های دردناک در دهان و اندام تناسلی
- ریزش مو
- تغییر رنگ پوست سر
- آسیب دیدن ناخن یا افتادن آن
علت ایجاد لیکن پلان
لیکن پلان زمانی رخ می‌دهد که سیستم ایمنی بدن شما به سلول‌های پوستی یا غشای مخاطی حمله می‌کنند. دلیل این واکنش ایمنی غیرعادی هنوز مشخص نیست. این بیماری مسری نیست.
موارد زیر می‌تواند موجب تحریک لیکن پلان شوند:
- عفونت ناشی از هپاتیت C
- واکسن آنفولانزا
- برخی رنگ‌دانه‌ها، مواد شیمیایی و فلزات
- مسکن‌هایی نظیر ایبوپروفن (Advil، Motrin IB و ...) و ناپروکسن (Aleve و ...)
- برخی داروهای مخصوص بیماری‌های قلبی، فشارخون بالا یا آرتروز
هر کسی ممکن است به بیماری لیکن پلان مبتلا شود؛ اما بیشتر افراد میان‌سال به آن مبتلا می‌شوند و لیکن پلان دهانی نیز بیشتر زنان میان‌سال بروز می‌کند.
عوارض لیکن پلان
درمان لیکن پلان فرج و واژن بسیار سخت است و باعث درد شدید و گاهی زخم میشود. اختلال در عملکرد جنسی یکی از عوارض بلندمدت این بیماری است. زخم‌های داخل دهان ممکن است بر توانایی خوردن افراد تأثیر بگذارند. پوست ناحیهٔ آسیب‌دیده ممکن است حتی پس از از بین رفتن جوش‌ها نیز تیره‌تر باقی بماند، به‌ویژه در افراد سیاه‌پوست.
لیکن پلان دهانی خطر ابتلا به سرطان دهان را افزایش می‌دهد. لیکن پلان گوش، در صورت عدم درمان، ممکن است منجر به از دست‌دادن شنوایی بشود.
تشخیص لیکن پلان
پزشک بیماری لیکن پلان را بر اساس علائم شما، سابقهٔ پزشکی، معاینهٔ فیزیکی و، در صورت نیاز، نتایج آزمایشها تشخیص می‌دهد. این آزمایشها عبارت‌اند از:
- بیوپسی. پزشک نمونهٔ بسیار کوچکی از بافت را برای معاینهٔ میکروسکوپی برمی‌دارد. این بافت تجزیه‌وتحلیل میشود تا مشخص شود آیا ویژگی‌های الگوی سلولی لیکن پلان را دارد یا خیر.
- آزمایش هپاتیت C. برای آزمایش هپاتیت C خون شما را می‌گیرند. هپاتیت C یکی از محرک‌های احتمالی بیماری لیکن پلان است.
- آزمایش‌های آلرژی. پزشک ممکن است شما را به متخصص آلرژی (آلرژیست) یا درماتولوژیست ارجاع دهد تا مشخص شود آیا به یکی از محرک‌های لیکن پلان آلرژی دارید یا خیر.
انجام سایر آزمایشها زمانی ضرورت پیدا می‌کند که پزشک مشکوک شود که شما به یکی از چندین نوع لیکن پلان، نظیر نوع تأثیرگذار بر مری، اندام تناسلی، گوش‌ها یا دهان، مبتلا هستید.
آشنایی با درمان لیکن پلان
لیکن پلان پوستی معمولاً طی چندین ماه تا چند سال به‌خودی‌خود برطرف میشود. چنانچه این بیماری بر غشای مخاطی شما تأثیر بگذارد، نسبت به درمان مقاوم‌تر و احتمال بازگشت آن بیشتر است. صرف‌نظر از نوع درمانی که استفاده می‌کنید، باید تقریباً سالی یک‌بار برای پیگیری بیماری به پزشک مراجعه کنید.
داروها و سایر درمان‌ها می‌توانند به تسکین خارش، درد و پیشرفت بهبودی کمک کنند. درمان لیکن پلان می‌تواند چالش‌برانگیز و سخت باشد. در خصوص مزایای بالقوهٔ درمان‌ها در مقابل عوارض جانبی‌شان با پزشک خود مشورت کنید.
کورتیکواستروئیدها
اولین گزینهٔ درمانی لیکن پلان معمولاً تجویز پماد یا کرم کورتیکواستروئید است. اگر این درمان مؤثر واقع نشود و عارضهٔ شما شدیدتر شود و گسترش یابد، پزشک ممکن است قرص کورتیکواستروئید یا تزریق آن را تجویز کند.
عوارض جانبی احتمالی کورتیکواستروئیدها شامل خارش یا نازک‌شدن پوست در محل استعمال کرم و همچنین برفک دهانی است. کورتیکواستروئیدها در صورت مصرف طبق نسخه و برای مدت کوتاه خطری ندارند.
چرک‌خشک‌کن‌های خوراکی
دیگر داروهای خوراکی مصرفی در این شرایط عبارت‌اند از هیدروکسی کلرین ضد مالاریا (Plaquenil) و آنتی‌بیوتیک مترونیدازول (Flagyl و غیره).
داروهای واکنش ایمنی
علائم و نشانه‌های شدید ممکن است نیازمند داروهای تجویزی باشند تا واکنش‌های ایمنی بدن شما را فروبنشانند و تعدیل کنند؛ این داروها عبارت‌اند از: آزاتیوپرین (Azasan ، Imuran )، مایکوفنولات Cellcept))، سیکلوسپورین (Gengraf، Sandimmune و غیره) و متوتروکسات (Trexall).
آنتی‌هیستامین‌ها
داروی آنتی‌هیستامین خوراکی می‌تواند خارش ناشی از لیکن پلان را تسکین دهد.
رتینوئیدها
اگر بیماری شما به کورتیکواستروئید یا نور درمانی واکنش نشان ندهد، پزشک ممکن است داروی خوراکی رتینوئید، نظیر آسیترتین (Soriatane) را تجویز کند.
رتینوئیدها می‌توانند باعث نقایص تولد شوند، بنابراین این دارو برای زنان باردار یا زنانی که قصد بارداری دارند توصیه نمی‌شود. همچنین در صورت بارداری یا شیردهی، پزشک ممکن است درمان با محصولات رتینوئید موضعی را به تعویق بیندازد یا درمان دیگری را انتخاب کند.
نور درمانی
نور درمانی (فوتوتراپی) می‌تواند به از بین رفتن لیکن پلان پوستی کمک کند. رایج‌ترین فوتوتراپی برای لیکن پلان از نور فرابنفش B (UVB) استفاده می‌کند که صرفاً به لایهٔ فوقانی پوست (اپیدرم) نفوذ می‌کند. نور درمانی معمولاً نیازمند چندین هفته درمان و هفته‌ای دو یا سه جلسه است.
این درمان برای افرادی با پوست تیره توصیه نمی‌شود زیرا حتی پوست آن‌ها حتی از پس از از بین رفتن جوش‌ها نیز تیره‌تر از سایر بخش‌ها باقی می‌ماند.
مقابله با محرک‌ها
اگر پزشک مشکوک شود که لیکن پلان شما در اثر عفونت ناشی از هپاتیت C، آلرژی یا داروهای مصرفی است، ممکن است درمان‌های دیگری را برایتان بکار گیرد. به‌عنوان‌مثال، ممکن است لازم باشد داروهای خود را عوض کنید یا از مصرف آلرژی‌زاهای آسیب‌رسان خودداری کنید. پزشک ممکن است برای درمان بیشتر شما را به متخصص آلرژی، یا در صورت عفونت هپاتیت C، به متخصص بیماری‌های کبد (هپاتولوژیست) ارجاع دهد.
آشنایی با درمان خانگی
اقدامات خود مراقبتی می‌تواند در کاهش خارش و ناراحتی ناشی از لیکن پلان کمک‌کننده باشد. این اقدامات عبارت‌اند از:
- در وان پر از جوی دو سر کلوئیدی (Aveeno و غیره) غوطه‌ور شوید و پس‌ازآن از لوسیون مرطوب‌کننده استفاده کنید.
- از کمپرس سرد استفاده کنید.
- از پمادها یا کرم‌های غیر تجویزی هیدروکورتیزونی، با حداقل 1٪ هیدروکورتیزون، استفاده کنید (درصورتی‌که از کورتیکواستروئید موضعی تجویزی استفاده نمی‌کنید)
- از خاراندن یا آسیب‌رساندن به پوست خودداری کنید
در صورت ابتلا به لیکن پلان دهانی، بهداشت مناسب دهان و مراجعهٔ منظم به دندان‌پزشک حائز اهمیت است. با اجتناب از موارد زیر می‌توانید به کاهش درد ناشی از زخم‌های دهانی کمک کنید:
- سیگار کشیدن
- مصرف الکل
- مصرف نوشیدنی‌ها و غذاهای اسیدی و پر ادویه
طب جایگزین
براساس دو مورد آزمایش بالینی کوچک، ژل آلوئه‌ورا در درمان لیکن پلان دهانی و فرج مفید است.
به دنبال رویکردهای درمانی جایگزین برای کاهش استرس باشید زیرا استرس موجب بدترشدن علائم و نشانه‌های لیکن پلان میشود.
پیش از شروع درمان جایگزین برای لیکن پلان با پزشک خود مشورت کنید. برخی داروهای جایگزین یا مکمل‌های ویتامین، در صورت ترکیب با داروهای تجویزی، منجر به عوارض سوء جدی می‌شوند.
زمان مناسب مراجعه به پزشک
درصورتی‌که برآمدگی‌های کوچک یا عارضه‌هایی شبیه جوش بدون هیچ‌گونه علتی، نظیر واکنش‌های آلرژیک شناخته شده یا تماس با پیچک سمی، روی پوست خود مشاهده کردید به پزشک مراجعه کنید. در صورت مشاهدهٔ علائم و نشانه‌های مرتبط با لیکن پلان در دهان، اندام تناسلی، پوست سر یا ناخن نیز به پزشک مراجعه کنید.
بهتر است تشخیص این بیماری سریع و دقیق داده شود زیرا برخی از عارضه‌های مخاطی و پوستی می‌توانند باعث ایجاد ضایعات و ناراحتی شوند.
آمادگی برای ملاقات با پزشک
احتمالاً ابتدا به پزشک خانوادگی خود مراجعه خواهید کرد. پزشک ممکن است شما را به متخصص بیماری پوست (درماتولوژیست) ارجاع دهد.
اطلاعات زیر به شما کمک می‌کند که برای ملاقات با پزشکتان آماده شوید.
کارهایی که می‌توانید انجام دهید
برای مراجعه به پزشک فهرستی از موارد زیر تهیه کنید:
- علائم خود و مدت‌زمان بروز آن‌ها
- تمام داروها، ویتامین‌ها و سایر مکمل‌های مصرفی به انضمام دوز مصرفی آن‌ها
سؤالاتی که می‌توانید از پزشک خود بپرسید
برخی سؤالات مهم مربوط به لیکن پلان عبارت‌اند از:
- علت احتمالی علائم و نشانه‌های من چیست؟
- آیا علت‌های احتمالی دیگری نیز وجود دارند؟
- آیا به آزمایش نیاز دارم؟
- این تغییرات پوستی چه مدت طول می‌کشد؟
- چه درمان‌هایی وجود دارد و شما چه درمانی را پیشنهاد می‌کنید؟
- این درمان‌ها چه عوارض جانبی‌ای به دنبال خواهند داشت؟
- به بیماری‌های دیگری نیز مبتلا هستم. چطور می‌توانم این مشکلات را باهم به بهترین شکل مدیریت کنم؟
- آیا محدودیت‌هایی وجود دارد که باید آن‌ها را رعایت کنم؟
- آیا نیاز است که به متخصص مراجعه کنم؟
- آیا داروهایی که برایم تجویز می‌کنید جایگزین کلی دارند؟
- آیا بروشور یا مطالب چاپ‌شده‌ای وجود دارد که بتوانم با خود به خانه ببرم؟ چه وب‌سایت‌هایی را پیشنهاد می‌کنید؟
سوالاتی که ممکن است پزشک از شما بپرسد
پزشک احتمالاً سؤالات زیادی از شما می‌پرسد که عبارت‌اند از:
- این عارضه‌ها را در کجای بدن خود مشاهده کرده‌اید؟
- آیا موضع آسیب‌دیده دارای خارش، درد یا ناراحتی است؟
- شدت درد یا ناراحتی این عارضه چقدر است: خفیف، متوسط یا شدید؟
- آیا اخیراً داروی جدیدی مصرف کرده‌اید؟
- آیا اخیراً واکسیناسیون داشته‌اید؟
- آیا دچار آلرژی خاصی هستید؟
