زنان ، زایمان و نازایی
آمنوره یا فقدان قاعدگی اختلالی است که در آن فرد (زن یا دختر) یک یا چند دوره قاعده نمیشود. زنانی که حداقل سه دوره پیاپی قاعده نشوند و همچنین دخترانی که تا سن 15 سالگی دوره قاعدگی در آنها شروع نشده باشد، دچار این اختلال شدهاند.حاملگی شایعترین دلیل این بیماری است. علل دیگر این بیماری مربوط به مشکلات اندام های تولید مثلی یا غدد است که به تنظیم سطح هورمون ها کمک می کنند. درمان علل زیربنایی آمنوره میتواند این اختلال را از بین ببرد.
آشنایی با علائم آمنوره
علامت اصلی این بیماری فقدان دوره قاعدگی است. به جز فقدان دوره قاعدگی که یکی از نشانه های آمنوره است، ممکن است فرد علائم دیگری را نیز تجربه کند. این علائم عبارتند از:
ترشح شیر از سینهها
ریزش مو
سردرد
اختلالات بینایی
پرمویی در صورت
دردهای لگنی
آکنه و جوش
عوامل متعددی میتوانند در پدید آمدن آمنوره دخیل باشند. برخی از این دلایل در طول زندگی یک زن طبیعی هستند درحالیکه برخی دیگر از علل آمنوره مربوط به عوارض جانبی داروها یا نشاندهنده وجود مشکلات پزشکی هستند.
ممکن است یک زن در طول زندگی خود بنا به دلایل طبیعی دچار آمنوره شود. دلایلی همچون:
بارداری
شیردهی
یائسگی
پیشگیری از بارداری
ممکن است برخی زنانی که از قرصهای ضدبارداری استفاده میکنند دوره قاعدگی نداشته باشند. حتی ممکن است بعد از قطع مصرف قرصهای ضدّبارداری آغاز دوره قاعدگی و تخمکگذاریِ منظم مدتی طول بکشد. ممکن است روشهای ضدّبارداری تزریقی یا کاشتنی نیز همانند برخی ابزار درونرحمی باعث ایجاد آمنوره شوند.
داروهای خاصی میتوانند باعث توقف دوره قاعدگی شوند. برخی از این داروها عبارتند از:
داروهای ضدروان پریشی
داروهای شیمیدرمانی
داروهای ضدافسردگی
داروهای فشار خون
داروهای مخصوص آلرژی و حسّاسیت
وزن کم: لاغری مفرط (حدود 10% کمتر از وزن طبیعی بدن) باعث اختلال در عملکرد بسیاری از هورمون های بدن و بطور بالقوه باعث تخمکگذاری منقطع میشود. زنانی که دچار اختلالات غذایی همچون بیاشتهایی (anorexia) یا مرض جوع (bulimia) هستند اغلب به خاطر این تغییرات غیرطبیعیِ هورمونها قاعدگی آنان قطع میشود.
ورزش و فعالیتهای شدید: زنانی که در فعالیت هایی همچون باله که نیازمند تمرین های سخت و شدید است شرکت می کنند، ممکن است دچار اختلال در قاعدگی شوند. در زنان ورزشکار عوامل متعددی در فقدان قاعدگی نقش دارد. برخی از این عوامل عبارتند از: کاهش چربی بدن، استرس و مصرف زیاد انرژی
استرس: استرس و تنش روحی روانی میتواند بطور موقت عملکرد هیپوتالاموس را تغییر دهد. هیپوتالاموس ناحیهای از مغز است که هورمونهای تنظیمکننده چرخه قاعدگی را تنظیم میکند. استرس میتواند باعث توقف تخمکگذاری و قاعدگی شود. معمولاً بعد از فروکش کردن استرس دورههای منظم قاعدگی آغاز میشود.
عدم تعادل هورمونی
بسیار از مشکلات پزشکی میتوانند باعث عدم توازن در عملکرد هورمونها شوند. این شرایط عبارتند از:
سندرم تخمدان پلی کیستیک (pcos): در چرخه قاعدگی طبیعی سطح هورمون ها دارای نوسان است ولی سندرم تخمدان پلیکیستیک باعث افزایش نسبی سطح هورمونها و تثبیت آنها میشود.
اختلال در عملکرد تیروئید: غدۀ تیروئید پرکار (هیپوتیروئیدیسم) یا غدۀ تیروئید کم کار (هیپوتیروئیدیسم) میتواند باعث ایجاد اختلالات قاعدگی از جمله آمنوره شود.
تومور هیپوفیز: وجود تومور خوشخیم (غیرسرطانی) در غده هیپوفیز میتواند در عملکرد هورمونهای تنظیمکننده قاعدگی اختلال ایجاد کند.
یائسگی زودرس: معمولاً دوران یائسگی از حدود سن 50 سالگی آغاز می شود. ولی، در برخی زنان ذخیره تخمک های تخمدان ها قبل از سن 40 سالگی کاهش مییابد و در نتیجه قاعدگی متوقف میشود.
مشکلات مربوط به اندامهای جنسی نیز میتواند باعث ایجاد آمنوره شود. از جمله میتوان به این موارد اشاره کرد:
اِسکار رحم: سندرم آشیرمان وضعیتی است که در آن بافت اِسکار در دیواره رحم تشکیل میشود. چنین وضعیتی میتواند بعد از دیلاسیون و کورتاژ (D&C)، سزارین یا درمان فیبروئید رحمی پدید آید. اِسکار رحم مانع ساخت و ریزش طبیعی دیواره رحم میشود.
فقدان اندام های تولیدمثلی: گاهی در دوره رشد جنین مشکلات ساختاری بوجود میآید و درنتیجه نوزاد دختری متولد میشود که فاقد بخش اعظمی از سیستم تولید مثلی همچون رحم، گردنه رحم یا واژن است. بنابراین، بهدلیل فقدان سیستم تولیدمثلی چنین فردی در دورۀ بلوغ و بزرگسالی فاقد چرخه قاعدگی است.
ناهنجاریهای ساختاری واژن: انسداد واژن میتواند مانع خونریزی قاعدگی محسوس شود. غشاء یا دیواره واژن میتواند جریان خروجی خون از رحم و گردنه رحم را مسدود کند.
عوامل خطرساز آمنوره
عواملی که در ادامه به آنها می پردازیم میتوانند خطر این بیماری را افزایش دهند.
سابقه خانوادگی: اگر در خانواده شما زنان دیگری نیز آمنوره را تجربه کرده باشند، ممکن است شما نیز زمینه ابتلا به آن را به ارث برده باشید.
اختلالات غذایی: اگر به اختلالات غذایی همچون مرض جوع یا بی اشتهایی مبتلا باشید، در معرض ابتلا به این بیماری قرار دارید.
تمرینهای ورزشی: تمرینهای ورزشی شدید میتوانند خطر ابتلا به آمنوره را افزایش دهند.
همچنین این بیماری عوارضی چون :
نازایی: فقدان دوره های قاعدگی و درنتیجه آن عدم تخمکگذاری به این معنا است که زن نمی تواند باردار شود.
پوکی استخوان: اگر این بیماری به دلیل کاهش سطح استروژن باشد فرد در معرض خطر پوکی و ضعیف شدن استخوانها قرار دارد.
تشخیص آمنوره
پزشک برای بررسی مشکلات اندامهای تولیدمثلیِ بیمار آزمایشهای لگن تجویز میکند. اگر فرد تاکنون قاعده نشدهباشد ممکن است پزشک برای بررسی اینکه آیا تغییرات بلوغ در بیمار پدیدار شدهاند یا خیر سینه ها و اندامهای تناسلی را معاینه کند.
آمنوره میتواند نشانه یک مجموعه مشکلات هورمونی باشد. شناسایی دلیل اصلی این اختلال میتواند زمانبَر باشد و ممکن است برای تشخیص آنها به بیش از یک نوع آزمایش نیاز باشد.
برای شناسایی دلیل اصلی آمنوره آزمایشهای مختلفی نیاز است. این آزمایشها عبارتند از:
آزمایش بارداری: احتمالاً اولین آزمایشی که پزشک تجویز خواهد کرد آزمایش بارداری است تا از طریق آن احتمال بارداری رد یا تایید شود.
آزمایش تیروئید: این آزمایش با اندازهگیری هورمون محرکه تیروئید (TSH) در خون صحّت عملکرد این غده را مشخص میکند.
آزمایش عملکرد تخمدانها: این آزمایش با اندازهگیری هورمون محرکه فولیکول (FSH) در خون صحّت عملکرد تخمدان ها را مشخص میکند.
آزمایش پرولاکتین: کاهش سطح هورمون پرولاکتین میتواند نشانۀ وجود تومور غدۀ هیپوفیز باشد.
آزمایش هورمون مردانه: اگر فرد دچار پرمویی در صورت شود و صدای او تغییر کند (صدای بم) پزشک با انجام آزمایش، سطح هورمونهای مردانه در خون بیمار را بررسی می کند.
آزمایش چالش هورمون
برای انجام این آزمایش باید بیمار به مدت 7 تا 10 روز داروهای هورمونی مصرف کند تا خونریزی قاعدگی تحریک شود. نتایج آزمایش چالش هورمون نشان میدهد که آیا قطع قاعدگی به دلیل کمبود استروژن است یا خیر.
پزشک براساس علائم و نشانههای مشاهدهشده در بیمار و نتایج آزمایشهای خون، آزمایشهای دیگری را تجویز خواهد کرد. این موارد عبارتند از:
تصویربرداری اولتراسوند (سونوگرافی): در سونوگرافی با استفاده از امواج صدا تصاویری از اندامهای داخلی ایجاد میشود. اگر بیمار هرگز قاعده نشده باشد پزشک برای بررسی هرگونه ناهنجاری احتمالی در اندامهای تولیدمثلی سونوگرافی تجویز میکند.
سیتیاسکن: در سی تی اسکن پرتوهای اشعه ایکس در جهتهای مختلف به بدن بیمار تابانده میشوند و از ساختارهای درونی بدن تصاویر مقطعی ایجاد میشود. تصاویر سیتیاسکن نشان میدهد که آیا وضعیت رحم، تخمدانها و کلیه ها طبیعی است یا خیر.
تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (امآرآی): در این نوع تصویربرداری با استفاده از امواج رادیویی در یک میدان مغناطیسی قوی تصاویر دقیقی از بافتهای نرم بدن ایجاد میشود. ممکن است پزشک برای بررسی وجود تومور هیپوفیز، امآرآی تجویز کند.
اگر آزمایشهای دیگر علت آمنوره را مشخص نکنند پزشک تست هیستروسکوپی تجویز میکند. در این تست یک دوربین کوچک و ظریف ازطریق واژن و گردنه رحم درون رحم فرستاده میشود تا قسمت داخلی رحم بررسی و معاینه شود.
آشنایی با درمان آمنوره
نوع درمان به علل اساسی پدید آورنده آن بستگی دارد. در برخی موارد قرص های ضدبارداری یا هورمون درمانی میتوانند باعث شروع مجدد چرخه قاعدگی شوند. وقتی آمنوره دراثر اختلالات تیروئید یا هیپوفیز ایجاد شود پزشک می تواند با استفاده از دارو آن را درمان کند. ولی، اگر دلیل آمنوره تومور یا انسداد ساختاری باشد احتمالاً انجام عمل جراحی لازم است.
برخی عوامل مربوط به سبک زندگی همچون فعالیتهای ورزشی سنگین و زیاد یا خوراک ناچیز میتواند منجر به آمنوره شود. بنابراین، سعی کنید در زندگی بین کار، استراحت و تفریح تعادل ایجاد کنید. استرسها و تعارض های زندگی خود را شناسایی کنید. اگر نمیتوانید در زندگی خود استرس را کاهش دهید، از خانواده، دوستان یا پزشک خود کمک بگیرید.
مراقب تغییرات قاعدگی خود باشید و نگرانیهای خود را با پزشک در میان بگذارید. تاریخ دوره های قاعدگی خود را ثبت کنید. شروع دوره عادت ماهیانه، طول مدّت و هرگونه علامت آزاردهنده ای را که تجربه کردهاید یادداشت کنید.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد
اگر زنی سه دوره متوالی قاعده نشود یا اگر دختری تا 15 سالگی و بیشتر دوره قاعدگی را تجربه نکرده باشد، باید به پزشک مراجعه کند.
برای اولین ملاقات با پزشک می توانید به پزشک خانواده یا متخصص زنان مراجعه کنید.
در اینجا اطلاعاتی در اختیار شما قرار میدهیم که به شما کمک میکنند برای ملاقات با پزشک آماده شوید. همچنین بدانید پزشک چه سوالاتی از شما خواهد پرسید.
به منظور آمادگی برای ملاقات با پزشک:
علائم مشاهدهشده را با ذکر جزئیات بنویسید که عبارتند از:
اگر زمان آخرین دوره قاعدگی خود را میدانید زمان شروع، تاریخ و طول مدت آن را یادداشت کنید.
درباره اطلاعات پزشکی اصلی نکتهبرداری کنید: درصورتی که برای مشکلات و بیماریهای دیگری تحت درمان هستید نام داروها، ویتامینها و مکملهای مصرفی و میزان مصرف آنها را یادداشت کنید.
سابقه خانوادگی خود را بررسی کنید: آیا مادر یا خواهران شما نیز دچار مشکلات قاعدگی بودهاند.
سؤالاتی را که میخواهید از پزشک بپرسید یادداشت کنید: ابتدا مهمترین سوالات را یادداشت کنید تا درصورت کمبود وقت بتوانید سوالات مهم را بپرسید.
سوالاتی که باید از پزشک بپرسید
دلیل احتمالی توقف عادت ماهیانه در من چیست؟
آیا انجام آزمایش ضروری است؟ چگونه برای این آزمایشها آماده شوم؟
درمانهای موجود برای این وضعیت کدامند؟ شما چه پیشنهادی برای وضعیت پیشآمده دارید؟
آیا بروشورهایی در این زمینه وجود دارد که ازطریق آنها اطلاعات کسب کنم؟ مطالعه مطالب کدام وبسایتها را پیشنهاد می کنید؟
سوالاتی که پزشک ممکن است از شما بپرسد
هنگام مراجعه به پزشک، احتمالاً این سوالات را از شما خواهد پرسید:
تاریخ آخرین دوره قاعدگی شما چه زمانی بوده است؟
آیا از نظر رابطه جنسی فعال هستید؟
آیا میتوانید باردار شوید؟
آیا از روشهای کنترل بارداری استفاده میکنید؟
آیا دچار تنش و استرس هستید؟
آیا اخیراً بدون هیچ دلیلی کاهش یا افزایش وزن داشتهاید؟
هر چند وقت یکبار ورزش میکنید و در این صورت آیا ورزشهای سنگین انجام می دهید؟
آیا مشکلات یا بیماریهای دیگری نیز دارید؟
