زنان ، زایمان و نازایی
فیبروم رحم رشد غیرسرطانی رحم است که غالباً در سنین باروری ایجاد می شود. فیبروم رحمی، که لیومیوم یا میوما نیز نام دارد، با افزایش خطر سرطان رحم مرتبط نیست و تقریباً هرگز به سرطان تبدیل نمی شود.اندازه فیبروم متغیر است: از دانه ریز گرفته که با چشم انسان مشهود نیست تا توده های حجیمی که ممکن است رحم را جابجا و بزرگ کنند.ممکن است در رحم یک یا چند فیبروم وجود داشته باشد. در موارد شدید، چندین فیبروم می توانند رحم را به اندازه ای بزرگ کنند که به قفسه سینه برسد و سبب افزایش وزن شود.بسیاری از زنان گاهی در طول زندگی خود دچار فیبروم رحمی می شوند، اما بیشتر زنان نمی دانند که فیبروم رحمی دارند زیرا غالباً هیچ علامتی ایجاد نمی کند. پزشک ممکن است فیبروم را به طور اتفاقی طی معاینه لگن یا سونوگرافی قبل از تولد تشخیص دهد.
آشنایی با علائم فیبروم رحم
بسیاری از زنان مبتلا به فیبروم هیچ علامتی ندارند. در موارد علامت دار، علائم تحت تأثیر محل، اندازه و تعداد فیبروم ها قرار دارد.
در زنانی که علائم دارند، شایع ترین علائم و نشانه های فیبروم رحمی عبارتند از:
خونریزی شدید قاعدگی
پریودهای قاعدگی بیش از یک هفته
فشار یا درد لگن
تکرر ادرار
مشکل در تخلیۀ مثانه
یبوست
کمردرد یا درد پا
به ندرت، وقتی فیبروم از منبع خون رسانی بزرگ تر می شود، ممکن است درد حادی را ایجاد کند و بمیرد.
فیبروم ها عموماً بر اساس مکان طبقه بندی می شوند. فیبروم اینترامورال در دیواره عضلانی رحم رشد می کند. فیبروم زیر مخاطی داخل حفره رحم رشد می کند. فیبروم زیر سروزی به خارج از رحم رشد می کند.
علت ایجاد فیبروم رحم
پزشکان علت فیبروم های رحمی را نمی دانند، اما تحقیقات و تجربه بالینی به این عوامل اشاره می کنند:
تغییرات ژنتیکی. بسیاری از فیبروم ها تغییراتی در ژن ها دارند که با سلول های طبیعی عضله رحم متفاوت است.
هورمون. استروژن و پروژسترون، دو هورمونی که رشد پوشش رحم در طول هر چرخه قاعدگی برای آماده شدن جهت بارداری را تحریک می کنند، ظاهراً رشد فیبروم ها را افزایش می دهند.
فیبروم ها گیرنده های استروژن و پروژسترون بیشتری نسبت به سلول های عضلانی طبیعی رحم دارند. فیبروم ها معمولاً پس از یائسگی به دلیل کاهش تولید هورمون کوچک می شوند.
سایر فاکتورهای رشد. موادی که به بدن در حفظ بافت ها کمک می کنند، مانند فاکتور رشد شبه انسولین، ممکن است بر رشد فیبروم تاثیر بگذارند.
ماتریس خارج سلولی (ECM). ECM ماده ای است که، مانند ملات بین آجر، باعث می شود سلول ها به هم بچسبند. ECM در فیبروم ها افزایش می یابد و آنها را فیبروزی می کند. ECM فاکتورهای رشد را نیز ذخیره می کند و سبب تغییرات زیست شناختی در سلول ها می شود.
پزشکان معتقدند که فیبروم های رحمی از یک سلول بنیادی در بافت عضله صاف رحم (میومتر) ایجاد می شوند. یک سلول منفرد مکرراً تقسیم می شود و در نهایت توده سفت و کشسانی را ایجاد می کند که با بافت اطرافش فرق دارد.
الگوهای رشد فیبروم های رحمی متفاوت است ممکن است به آرامی یا به سرعت رشد کنند، یا به همان اندازه باقی بمانند. برخی از فیبروم ها دچار جهش رشد، و برخی نیز خودبه خود کوچک می شوند.
بسیاری از فیبروم هایی که در دوران بارداری وجود دارند کوچک یا بعد از بارداری ناپدید می شوند زیرا رحم به اندازه طبیعی باز می گردد.
عوامل خطرساز فیبروم رحم
به غیر از زن در سنین باروری، عوامل خطر شناخته شده اندکی برای فیبروم های رحمی وجود دارد. عوامل موثر بر ایجاد فیبروم عبارتند از:
نژاد: زنان سیاه پوست نسبت به زنان سایر گروه های نژادی به احتمال بیشتری فیبروم دارند. علاوه بر این، زنان سیاه پوست در سنین پایین تری دچار فیبروم می شوند و همچنین همراه علائم شدیدتر احتمالاً فیبروم های بزرگ تر یا بیشتری دارند.
سابقه خانوادگی: اگر مادر یا خواهر شما فیبروم داشته است، در معرض خطر بیشتر ابتلا به فیبروم قرار دارید.
عوامل دیگر: شروع قاعدگی در سنین پایین؛ چاقی؛ کمبود ویتامین دی؛ رژیم غذایی با گوشت قرمز زیاد و سبزیجات سبز، میوه و لبنیات کمتر؛ و نوشیدن الکل، از جمله آبجو، ظاهراً خطر ابتلا به فیبروم را افزایش می دهند.
اگرچه فیبروم های رحمی معمولاً خطرناک نیستند، ممکن است باعث ناراحتی شوند و به خاطر خونریزی شدید عوارضی مانند افت گلبول های قرمز (کم خونی) ایجاد کنند، که باعث خستگی می شود. به ندرت، انتقال خون به دلیل خونریزی لازم است.
فیبروم معمولاً با باردار شدن تداخلی ندارد. با این حال، ممکن است که فیبروم ها به ویژه فیبروم های زیر مخاطی باعث نازایی یا سقط شوند.
فیبروم همچنین ممکن است خطر برخی از عوارض حاملگی، مانند دکولمان جفت، محدودیت رشد جنین و زایمان زودرس، را افزایش دهد.
پیشگیری از فیبروم رحم
اگرچه محققان همچنان به بررسی علل تومورهای فیبرومی ادامه می دهند، شواهد علمی اندکی درباره نحوه پیشگیری از آنها در دسترس است. پیشگیری از فیبروم های رحمی ممکن است امکان پذیر نباشد، اما تنها درصد کمی از این تومورها به درمان نیاز دارند.
اما، از طریق تصمیم گیری برای سبک زندگی سالم، مانند حفظ وزن طبیعی و مصرف میوه و سبزیجات، خطر ابتلا به فیبروم کاهش می یابد.
همچنین برخی از تحقیقات نشان می دهد که مصرف داروهای ضد بارداری هورمونی ممکن است با خطر کمتر فیبروم مرتبط باشد.
تشخیص فیبروم رحم
فیبروم رحم معمولاً طی معاینه معمول لگن به طور اتفاقی یافت می شود. پزشک ممکن است در شکل رحم متوجه بی نظمی هایی شود، که حاکی از وجود فیبروم است.
اگر علائم فیبروم رحمی دارید، پزشک ممکن است این آزمایش ها را درخواست دهد:
سونوگرافی. در صورت نیاز به تایید، پزشک ممکن است سونوگرافی درخواست دهد. سونوگرافی از امواج صوتی برای تصویربرداری از رحم جهت تأیید تشخیص و نمایش و اندازه گیری فیبروم استفاده می کند.
پزشک یا تکنسین، برای تصویربرداری از رحم، دستگاه سونوگرافی (مبدّل) را بر روی شکم (ترنس ابدومینال) حرکت می دهد یا آن را درون واژن قرار می دهد (ترنس واژینال).
تست های آزمایشگاهی. اگر خونریزی قاعدگی غیر عادی دارید، پزشک ممکن است آزمایش های دیگری را برای بررسی دلایل احتمالی درخواست دهد، که شامل شمارش کامل خون (CBC) برای بررسی کم خونی ناشی از خونریزی مزمن و سایر آزمایش های خونی برای رد کردن اختلالات خونی یا مشکلات تیروئید است.
انواع آزمایش های تصویربرداری
اگر سونوگرافی سنتی اطلاعات کافی فراهم نکند، پزشک ممکن است مطالعات تصویربرداری دیگری را درخواست دهد، مانند:
ام آرآی. این آزمایش تصویربرداری می تواند با جزئیات بیشتری اندازه و محل فیبروم ها را نشان دهد، انواع مختلف تومورها را شناسایی، و به تعیین روش های درمانی مناسب کمک کند. ام آرآی اغلب در زنان دارای رحم بزرگ تر یا در زنانی بکار می رود که به یائسگی نزدیک می شوند (پری منوپوز).
هیستروسونوگرافی. هیستروسونوگرافی، که سونوگرام تزریق سالین نیز نام دارد، از محلول سالین استریل برای بزرگ کردن حفره رحم استفاده می کند، و لذا تصویربرداری از فیبروم های زیر مخاطی و پوشش رحم در زنانی آسان تر می شود که قصد بارداری دارند یا مبتلا به خونریزی شدید قاعدگی هستند.
هیستروسالپنگوگرافی هیستروسالپنگوگرافی از رنگ برای برجسته کردن حفره رحم و لوله های رحمی بر روی تصاویر اشعه ایکس استفاده می کند. اگر نازایی مسئله باشد، پزشک ممکن است این آزمایش را توصیه کند. پزشک از طریق این آزمایش می فهمد که لوله های رحمی باز هستند یا مسدود و می تواند برخی از فیبروم های زیر مخاطی را نشان دهد.
هیستروسکوپی. بدین منظور، پزشک یک تلسکوپ کوچک نوری به نام هیستروسکوپ را از طریق گردن رحم به رحم وارد می کند. سپس، پزشک محلول سالین را به رحم تزریق، حفره رحم را بزرگ می کند، و لذا پزشک می تواند دیواره های رحم و دهانه لوله های رحمی را معاینه کند.
درمان فیبروم رحم
فیبروم ها سرطانی نیستند و به ندرت با بارداری تداخل دارند. معمولاً به آرامی رشد می کنند یا اصلاً رشد نمی کنند، و وقتی سطح هورمون های باروری کاهش می یابد، بعد از یائسگی کوچک می شوند.
داروهای فیبروم رحمی هورمون هایی را هدف قرار می دهند که چرخه قاعدگی را تنظیم، و علائمی مانند خونریزی شدید قاعدگی و فشار لگن را درمان می کنند. فیبروم ها را از بین نمی برند، اما ممکن است آنها را کوچک کنند. داروها عبارتند از:
آگونیست های هورمون آزادکننده گنادوتروپین (GnRH). داروهای موسوم به آگونیست های GnRH از طریق مهار تولید استروژن و پروژسترون فیبروم ها را درمان می کنند و بیمار را در حالت موقتی شبه یائسگی قرار می دهند. در نتیجه، قاعدگی متوقف، فیبروم کوچک می شود، و کم خونی بهبود می یابد.
آگونیست های GnRH عبارتند از: لوپرولید (لوپرون، الیگارد و غیره)، گوسرلین (زولادکس) و تریپتورلین (ترلستار، کیت تریپتودور).
بسیاری از زنان هنگام مصرف آگونیست های GnRH گرگرفتگی قابل توجهی دارند. آگونیست های GnRH معمولاً حداکثر سه تا شش ماه مصرف می شوند زیرا با متوقف شدن دارو علائم برمی گردند و مصرف درازمدت دارو سبب تحلیل استخوان می شود.
پزشک ممکن است، قبل از جراحی یا برای کمک به گذار یائسگی، آگونیست GnRH را جهت کوچک کردن فیبروم تجویز کند.
دستگاه داخل رحمی (IUD) آزادکننده پروژستین. IUD آزادکننده پروژستین می تواند خونریزی شدید ناشی از فیبروم ها را تسکین دهد. IUD آزادکننده پروژستین فقط علائم را تسکین می کند و فیبروم ها را کوچک یا ناپدید نمی کند. این دستگاه از بارداری نیز پیشگیری می کند.
ترانکزامیک اسید (لیستدا، سیکلوکاپرون). این داروی غیر هورمونی برای تسکین پریودهای شدید قاعدگی و فقط در روزهای خونریزی شدید مصرف می شود.
داروهای ضد التهابی غیراستروئیدی (NSAID)، که داروهای هورمونی نیستند، ممکن است در تسکین درد مربوط به فیبروم ها موثر باشند، اما خونریزی ناشی از فیبروم ها را کاهش نمی دهند. در صورت خونریزی شدید قاعدگی و کم خونی، پزشک ممکن است به شما مصرف ویتامین ها و آهن را توصیه کند.
درمان به روش تهاجمی و غیرتهاجمی
روش درمانی غیرتهاجمی برای فیبروم های رحمی که رحم را حفظ می کند، به برش نیازی ندارد، و به صورت سرپایی انجام می شود.
وقتی انجام می شود که شما در داخل یک اسکنر ام آرآی مجهز به مبدّل سونوگرافی پرانرژی هستید. تصاویر محل دقیق فیبروم های رحمی را به پزشک نشان می دهند. وقتی محل فیبروم مدنظر باشد، مبدّل سونوگرافی، برای گرم و نابود کردن نواحی کوچک بافت فیبروم، امواج صوتی را در فیبروم متمرکز می کند.
آمبولیزاسیون شریان رحمی:ذرات کوچک (عوامل آمبولیک) به شریان های تغذیه کننده رحم تزریق می شوند، جریان خون فیبروم قطع می شود، و کوچک و نابود می شوند.
میولیز:در این روش لاپاروسکوپی، انرژی فرکانس رادیویی، جریان الکتریکی یا لیزر فیبروم ها را نابود، و عروق خونی آنها را کوچک می کند. روشی مشابه به نام کرایومیولیز فیبروم ها را منجمد می کند.
فیبروم های بزرگ تر را می توان از طریق برش های کوچک تر با قطعه قطعه کردن آنها برداشت ، که در داخل یک کیسه جراحی یا از طریق بزرگ کردن یک برش برای برداشتن فیبروم ها انجام می شود.
پزشک با استفاده از دوربین کوچک متصل به یکی از ابزارها، ناحیه شکم را روی مانیتور مشاهده می کند. میومکتومی روباتیک به جراح نمای بزرگ تر و سه بعدی از رحم را می دهد، که دقت، انعطاف پذیری و مهارت بیشتری نسبت به برخی روش های دیگر دارد.
میومکتومی هیستروسکوپی. اگر فیبروم ها در داخل رحم وجود داشته باشند (زیرمخاطی)، این روش را می توان انجام داد. جراح با استفاده از ابزارهای وارد شده از طریق واژن و گردن رحم به رحم، به فیبروم ها دسترسی می یابد و آنها را از بین می برد.
تخریب آندومتر. این روش درمانی، که با یک ابزار تخصصی در رحم انجام می شود، از گرما، انرژی مایکروویو، آب گرم یا جریان الکتریکی برای از بین بردن پوشش رحم استفاده می کند، که به قاعدگی پایان یا خونریزی قاعدگی را کاهش می دهد.
درمان از طریق جراحی
راه های مربوط به عمل های جراحی سنتی عبارتند از:
میومکتومی شکم. اگر چندین فیبروم، فیبروم بسیار بزرگ یا بسیار عمقی دارید، پزشک ممکن است از عمل جراحی باز شکمی برای برداشتن فیبروم استفاده کند.
بسیاری از زنانی که به آنها گفته می شود هیسترکتومی تنها راه آنهاست می توانند در عوض میومکتومی شکم شوند. با این حال، جای زخم بعد از عمل ممکن است بر باروری آینده تأثیر بگذارد.
هیسترکتومی: این جراحی همچنان تنها راه حل دائمی ثابت شده برای فیبروم های رحمی است. اما هیسترکتومی جراحی عمده ای است.
هیسترکتومی توانایی باروری را از بین می برد. اگر قرار باشد تخمدان های شما نیز برداشته شوند، یائسگی به وجود می آید و این سؤال مطرح می شود که آیا باید از درمان جایگزین هورمونی استفاده کنید یا خیر. بیشتر زنان مبتلا به فیبروم رحمی ممکن است بتوانند تخمدان های خود را حفظ کنند.
اگر یک توده سرطانی که پیش از این تشخیص داده نشده بود طی میومکتومی مورسلاسیون (قطعه قطعه برداری) شود، این عمل ممکن است خطر گسترش سرطان را افزایش دهد. روش های مختلفی برای کاهش این خطر وجود دارد، مانند ارزیابی عوامل خطر قبل از عمل، مورسلاسیون فیبروم در یک کیسه یا بزرگ کردن یک برش برای اجتناب از مورسلاسیون.
تمام میومکتومی ها با خطر برش سرطان تشخیص داده نشده ای روبرو هستند، اما خطر ابتلا به سرطان تشخیص داده نشده در زنان جوان تر قبل از یائسگی عموماً کمتر از زنان مسن تر است.
همچنین، عوارض جراحی باز شایع تر از احتمال انتشار سرطان تشخیص داده نشده در یک فیبروم طی عمل حداقل تهاجمی است. اگر پزشک قصد استفاده از مورسلاسیون را دارد، قبل از درمان درباره خطرات فردی خود صحبت کنید.
انواع روش درمان
فیبروم رحم بیماری خطرناکی نیست و الزاما به سرطان ختم نمیشود. در صورتی که فیبروم سلامتی فرد را تهدید نکند و قابل کنترل باشد پزشک با استفاده از دارو سعی در کنترل آن میکند. این بیماری نیاز به معاینه و تشخیص دقیق پزشک دارد. پس از اطمینان از ابتلای فرد به فیبروم رحم پزشک بنا به شرایط وی روش درمان قطعی و مورد نیاز او را انتخاب میکند. انواع روشهای درمان فیبروم را در ادامه بیان میکنیم:
- دارو درمانی جهت کنترل علائم بیماری
- دارو درمانی برای کاهش اندازهی فیبروم
- تخریب فیبروم با استفاده از امواج اولتراسوند یا هایفوتراپی
در این روش فرد در دستگاه MRI دراز میکشد و پزشک درون رحم او را معایه میکند. سپس فیبروم به کمک اشعههایی با فرکانس بالا شکسته میشود و از بین میرود.
- میومکتومی
اگر فیبروم فرد بسیار بزرگ شده باشد و یا چند فیبروم در رحم او به وجود آمده باشد پزشک به کمک جراحی میومکتومی فیبروم را خارج میکند. در این جراحی برشی بزرگ روی شکم ایجاد میشود و پس از پایان جراحی بخیه زده میشود.
- هیسترکتومی
در مواردی که بیماری فرد به کمک روشهای درمانی کم تهاجمی درمان نشود عمل هیسترکتومی برای او انجام میشود. در این جراحی رحم فرد به طور کامل خارج میشود و امکان بارداری برای فرد مبتلا از بین میرود.
- میولیسیس
در این روش فیبروم مورد نظر به کمک لیزر الکتریکی کوچک میشود.
نکاتی که فرد مبتلا به فیبروم رحم باید رعایت کند
- معاینات دورهای خود را در زمان مقرر انجام دهید. لازم است در صورت ابتلا به این عارضه هر سه تا شش ماه به پزشک مراجعه نمایید تا از شرایط خود اطلاع داشته باشید و معلوم شود آیا فیبروم شما بزرگ شده یا نه و آیا فیبروم جدیدی به وجود آمده است یا خیر.
- اگر مبتلا هستید و قصد بارداری دارید پیش از آن با پزشک خود مشورت نمایید. زیرا در مواردی امکان بارداری سختتر است.
- از مصرف قرصهای ضد بارداری با استروژن بالا خودداری نمایید.
- در صورت بروز هرگونه تغییر حالت به پزشک خود مراجعه نمایید.
- به دلیل خونریزیهای بیش از حد در دوران قاعدگی لازم است از رژیم غذایی مناسبی پیروی کنید و در صورت تشخیص پزشک از قرص آهن استفاده نمایید.
بارداری
الزاما سبب جلوگیری از بارداری نمیشود هرجند که ممکن است آن را به تعویق بیاندازد. برای جلوگیری از خطراتی که ممکن است مادر و یا جنین را تهدید کند لازم است پیش از اقدام به بارداری با پزشک خود مشورت نمایید.
آماده شدن جهت مراجعه به پزشک
اگر علائم زیر را دارید، به پزشک مراجعه کنید:
درد لگن که رفع نمی شود
پریودهای بسیار سنگین، طولانی یا دردناک
لکه بینی یا خونریزی بین پریودها
مشکل در تخلیه مثانه
تعداد گلبول های قرمز خون کم بدون توضیح (کم خونی)
در صورت خونریزی شدید واژینال یا درد شدید و ناگهانی لگن، فوراً به پزشک مراجعه کنید.
علائم خود را یادداشت کنید، حتی اگر فکر کنید که بی ربط هستند.
داروها، گیاهان دارویی و مکمل های ویتامین مصرفی خود را یادداشت کنید. دوز و زمان مصرفشان را یادداشت کنید.
در صورت امکان، یکی از اعضا خانواده یا دوستان نزدیک خود را همراه خود ببرید. ممکن است حین ویزیت اطلاعات زیادی به شما داده شود، و به خاطر سپردن همه چیز دشوار است.
یک دفترچه یا یک دستگاه الکترونیکی با خود ببرید. از آن برای یادداشت کردن اطلاعات مهم در طول ویزیت استفاده کنید.
سوالات خود که میخواهید از پزشک بپرسید را را یادداشت کنید. در ابتدا، مهم ترین سوالات خود را، به دلیل محدودیت زمانی، یادداشت کنید.
سوالاتی که باید از پزشک بپرسید
چند فیبروم دارم؟ چقدر بزرگ هستند؟
آیا فیبروم ها در داخل یا خارج رحم من قرار دارند؟
به چه نوع آزمایش هایی ممکن است نیاز داشته باشم؟
چه داروهایی برای درمان فیبروم رحمی یا علائم من وجود دارد؟
عوارض مصرف دارو چیست؟
در چه شرایطی، جراحی را توصیه می کنید؟
آیا قبل یا بعد از عمل، به دارو نیاز خواهم داشت؟
آیا فیبروم های رحمی ام بر باروری من تأثیر خواهند گذاشت؟
آیا درمان فیبروم های رحمی ممکن است باروری مرا بهبود بخشد؟
مطمئن شوید که همه گفته های پزشک را درک می کنید. حتما اگر اطلاعاتی را درک نکردید، از پزشک بخواهید تکرار کند، یا از مطرح کردن سؤالات پیگیری نیز دریغ نکنید.
سوالاتی که ممکن است پزشک از شما بپرسد
برخی از سؤالاتی که ممکن است پزشک مطرح کند عبارتند از:
هر چند وقت دچار این علائم می شوید؟
از چه زمانی این علائم را داشته اید؟
علائم شما چقدر شدید هستند؟
آیا علائم شما ظاهراً مربوط به چرخه قاعدگی شماست؟
آیا چیزی باعث بهبود علائم شما می شود؟
آیا چیزی باعث تشدید علائم شما می شود؟
آیا سابقه خانوادگی فیبروم های رحمی دارید؟
خطر ابتلا به فیبروم های جدید
برای همه روش ها به جز هیسترکتومی، تومورهای ریزی در نهایت ممکن است رشد کنند و علائمی را به وجود بیاورند که به درمان نیاز دارد. این وضعیت اغلب میزان عود نامیده می شود. فیبروم های جدید، که ممکن است به درمان نیاز داشته باشد یا نداشته باشد، نیز ممکن است ایجاد شود.
همچنین، برخی از روش ها مانند میومکتومی لاپاروسکوپی یا رباتیک، میولیز یا جراحی سونوگرافی متمرکز (FUS) تحت گایدMRI فقط ممکن است برخی از فیبروم های موجود در زمان درمان را درمان کنند.
